1
ANNEKE VAN BAALEN
Wachten op een biografie zonder
skepsis
Joke Smit was niet toevallig de eerste die het feminisme in Nederland weer tot openbaar
leven bracht: zij kon ook wel zonder steun van een vrouwenbeweging feministiese
gedachten op papier zetten. Ze wilde het echter niet bij schrijven alleen laten, ze had ook
nog een visie hoe haar woorden in daden moesten worden omgezet. Er moest pressie
worden uitgeoefend om de overheid zover te brengen de achterstelling van vrouwen te
beëindigen, op dezelfde manier als andere belangengroepen dat doen. Beleid was het doel,
deskundigheid het middel, mannen onmisbaar. Samenwerking tussen vrouwen kon in die
visie hoogstens een bijkomend genoegen opleveren.
Zo richtte ze dan een organisatie op, ManVrouwMaatschappij, die natuurlijk onmiddellijk een
eigen leven ging leiden en eigenlijk weinig mogelijkheden bood voor delegatie van haar
taken en verantwoordelijkheden. Bij gebrek aan salarissen en formele gezagsverhoudingen
moest ze er toe overgaan mensen entoesiast te maken voor wat zíj vanzelfsprekend vond,
tot een vorm van charismatisch leiderschap.
Charisma is het gezag van het ongewone. Omdat feminisme, het protest van vrouwen tegen
de natuurlijke veronderstellingen van het dagelijks bestaan, het ongewoonste is wat er is,
zou men voor iedere feminist veel charisma moeten verwachten - helaas, dat loopt stuk op
het natuurlijke idee dat vrouwen geen gezag horen te hebben.
Feministen die gezag willen uitoefenen moeten dus terugvallen op de gebruikelijke
vrouwelijke middelen waarmee de gezagsuitoefening juist verstopt wordt: de charme en het
goede voorbeeld.
Het goede voorbeeld lag haar het best. Er moest gewerkt worden, dus werkte zij het hardst.
Het effekt daarvan was niet alleen dat haar omgeving dacht dat zij alles wel zou doen, maar
ook dat met name de vrouwen van die eerste jaren haar eigenlijk niet zo representatief
vonden, zo zakelijk, zo helemaal niet prettig emotioneel-passief; met heksenprofiel en
scherpe stem zo vatbaar voor alle klaarliggende cliché’s. Haar konsekwente
vasthoudendheid werd vertaald in ‘fanatisme’ (zie bijvoorbeeld het herdenkingsartikeI van
Hedy d’ Ancona in de Volkskrant) en haar beleidsprioriteiten in ‘plannetjes’.
Pas als Joke Smit hier helemaal akelig van was geworden kwam er wel weer eens een
vrouw te hulp: moederlijke gevoelens genoeg - het probleem was immers vrouwen te vinden
die onbetaald wilden geloven in rapporten en beleidsmaatregelen, terwijl ze meer behoefte
hadden aan gezelligheid en erotiek.
Ik vermeld deze voorgeschiedenis om begrijpelijk te maken dat Joke Smit, toen zij in 1980,
op zevenenveertigjarige leeftijd, hoorde dat zij longkanker had, er niet zonder meer op
vertrouwde dat haar achterban bereid en in staat zou zijn haar de haar toekomende
onsterfelijkheid te bezorgen. Ook de geschiedenis van de vrouwenbeweging in Nederland
stemt daarover niet optimistisch: biografieën van feministen bestaan er eigenlijk niet. Het
sprak voor haar dus vanzelf dat ze ook dit weer zelf zou moeten regelen, zodat ze zij zich
aan een afschuwelijke chemotherapie moest onderwerpen om haar werktijd nog zoveel
mogelijk te verlengen.
Eén van haar aktiviteiten betrof een nieuw onderwerp: ziekte en dood. Ook hier bleek het
onrecht voor het opscheppen: slordigheid en willekeur bij de artsen, slordigheid en gebrek
aan inlevingsvermogen bij de omgeving. En daarbij nog het onrecht van de dood zelf! Maar
zonder hulp ging ook het schrijven niet meer, en zo werd Marijke Harberts gevraagd als
redaktrice deze gedachten op papier te helpen zetten.
1
Boekbespreking van Marijke Harberts’ Afscheid van Joke Smit, van Gennep, Amsterdam 1987. Verschenen in Utrechts
Nieuwsblad 7 december 1987, waar ze de idiote titel ‘Chaoties gekanker van een stervende feministe’ aan dit stuk gegeven
hadden.
 |
 |
 |