FEMINIST 3, teksten Anneke van Baalen & Marijke Ekelschot, Illustraties Annet Planten.
Amsterdam 1982, De Bonte Was
33
strijd om eer, macht en geld. Het belangrijkste verschil met vroeger is dat ze die onderlinge
konkurrentiestrijd nu ‘werken’ noemen, en dat ze daarop de claim baseren dat hun vrouwen, die niet
‘hoeven te werken’ voor ze zorgen (= werken). Geen verkorting van de arbeidsdag heeft nog
opgeleverd dat mannen huishoudelijk werk zijn gaan doen: dus ook een 5-urige werkdag verandert
niets, behalve dat vrouwen die betaald hele dagen werken, meer tijd krijgen om andere taken te
vervullen.
Wat nu te doen
Wanneer vrouwen willen, dat mannen zullen gaan werken op de manier waarop ze dat zelf doen,
namelijk om in de behoeften van anderen te voorzien - op een sociale manier dus - dan zullen ze ze
daartoe moeten dwingen. En niet op de manier waarop mannen andere mannen dwingen, met
geweld, maar door het zelf niet meer te doen op de bestaande voorwaarden. Geen werk zonder geld
en zonder eer – ook voor vrouwen niet!
De basis daarvoor begint de laatste tien jaar te groeien. Vrouwen beginnen weer echte arbeidsters te
worden. Zij werken niet zoals de eerste zeventig jaar van deze eeuw, uitsluitend voor één man, maar
net zoals in de opbouwfase van het kapitalisme voor meer mannen. Zij doen algemene
maatschappelijk nuttige arbeid.
Het kapitalisme is dan ook weer in een opbouwfase: afbraak van oude produktievormen, opbouw
van nieuwe. Een ombouw is aan de gang van industriële naar dienstverlenende produktie.
In de V.S. zijn de gezondheidszorg en de dienstverlening de grootste groeisektoren. In de
traditionele zware industrie werkt nog maar 10% van de arbeiders. Tegelijkertijd is echter de
dienstverlenende sektor in een automatiseringsproces betrokken, waardoor weer behoefte aan nieuw
elektroniese apparatuur ontstaat – dan worden weer vrouwen uitgestoten (denk maar aan het bank-
en verzekeringswezen, en ook aan de gezondheidszorg: leerling-verpleegsters gaan nadat zij tijdens
hun opleiding bijna voor niks gewerkt hebben met hun diploma de WW in; die vrouwen worden
dan weer rijp voor moederschap en vrijwilligsterswerk. Ook in de apparatenfabrikage (de chips
bijv.) wordt vrouwenhandwerk (pionierswerk) gemechaniseerd. Zo worden stromen vrouwen heen
en weer gestuurd van de ene sektor naar de andere, om nieuwe produktiewijzen uit te proberen,
nieuwe behoeften te scheppen. De meeste van die nieuwe behoeften liggen voor de
hoogontwikkelde sektoren op geestelijk gebied. De bewustzijnsindustrie is de industrie van de
toekomst. Er is immers een grens aan het aantal voorwerpen dat men in de modale woning kan
opslaan. De door het moderne leven opgewekte frustratie en verveling schept in beginsel echter
eindeloze behoefte aan afleiding, spanning, sensatie, begeleiding, onderwijs en terapie. Marx
schreef in Het Kapitaal dat ook immateriële ‘waarden’ als eer en geweten onder het kapitalisme
‘waren’ zouden worden, die op de markt voor geld geruild kunnen worden en geen
‘gebruikswaarde’, eigen betekenis, meer hebben. Hij heeft echter niet voorzien dat de produktie van
emoties eens de belangrijkste sektor zou kunnen worden!
Geen wonder dat vrouwen steeds verwarder worden. Hun objektieve situatie wordt steeds
tegenstrijdiger. Formeel zijn ze nauwelijks meer uitgesloten van de manschappelijke systemen ter
organisatie van de vrouwenarbeid en de verdeling van de opbrengsten ervan: wie zegt dat een
vrouw geen direkteur van de Nederlandse Bank of van de OGEM kan worden? Tegelijkertijd
worden de regels die door die systemen vastgesteld worden over hoe die vrouwen zich moeten
gedragen,steeds uitgewerkter: op steeds geraffineerder wijze wordt vrouwen verboden zich
mannelijk (konkurrerend, eerzuchtig, onverantwoordelijk) te gedragen. Naarmate meer
manschappelijke posities voor haar openstaan, wordt het haar moeilijk gemaakt zich op die posities
te handhaven: De mannelijkheid van de ‘onpersoonlijke’ strukturen wordt zo steeds seksueler - ook
als de broeders dat niet, zoals in de door Joke Smit beschreven Amsterdamse gemeenteraad, door
voortdurend seksueel-agressief taalgebruik uitdrukken. Steeds meer gaat vrouwelijke identiteit zich
 |
 |
 |
 |