De Bonte Was, FEMINIST 2, Amsterdam 1977
48
Zo werd de afstand tussen de bezitters - degenen die kapitaal hadden om arbeiders
aan het werk te zetten - en de arbeiders steeds groter (pas toen de arbeiders zich aan
het eind van de 19e eeuw gingen organiseren, hebben ze dit zichzelf versnellende pro-
ces een beet je kunnen afremmen).
Marx heeft er ongeveer dertig jaar aan gewerkt om uit te leggen hoe een dergelijk
produktieproces nu precies in elkaar zit, hoe het ontstaan is, en weer zal verdwijnen.
Het eindresultaat daarvan is Het Kapitaal, in drie delen (die nog niet helemaal af waren
toen hij stierf).
DE DIALEKTIEK
In Het Kapitaal is de marxistiese metode volledig ontwikkeld. Zoals al gezegd, is dat
voor de argeloze lezer, en zeker voor de lezeres een ernstig bezwaar want de tekst
biedt, zeker in het begin van Het Kapitaal, nauwelijks enig aanknopingspunt aan de
dagelijkse ervaringen, nauwelijks dus aan de ervaring van mannen, en helemaal niet
aan die van vrouwen.
Dat komt door de manier waarop Marx de werkelijkheid ziet. De kern van de sociale
werkelijkheid is voor hem de manier waarop deze verandert. Volgens Marx zit er in de
manier waarin de werkelijkheid zich ontwikkelt namelijk een bepaalde wetmatigheid.
Deze wetmatigheid is ‘ontdekt’ door de Duitse filosoof Hegel.
Volgens Hegel wordt de geschiedenis voortbewogen door de wereldgeest, de Absolute
Rede (een soort gerationaliseerde god). Deze ontvouwt zich op een speciale manier.
Volgens Marx’s samenvatting van Hegel gaat dat zo: de rede (en haar verdedigers)
stelt zich op een bepaalde manier in een bepaalde these (stelling), (Hij zegt dus: dit is
redelijk). Dan, in Marx’ woorden: ‘ als ze er eenmaal toe gekomen is zichzelf als these
te poneren, splijt deze these zich doordat zij zich in tegenstelling tot zichzelf opstelt, in
twee elkaar tegensprekende gedachten, in positief en negatief, in ja en nee. De strijd
tussen deze twee tegengestelde, in de antithese besloten liggende elementen, vormt
de dialektiese beweging. Het ja wordt nee, het nee wordt ja, het ja wordt tegelijkertijd ja
en nee, het nee wordt tegelijkertijd nee en ja; op deze manier houden de
tegenstellingen elkaar in evenwicht, neutraliseren ze elkaar, heffen ze elkaar op. De
samensmelting van deze twee elkaar tegensprekende gedachten vormt een nieuwe
gedachte, de synthese van de twee. Deze nieuwe gedachte splitst zich weer in twee
tegenstrijdige gedachten die hunnerzijds weer een nieuwe synthese vormen. Uit dit
voortplantingswerk groeit een groep gedachten. . . enz.’
Hegel verklaart alle maatschappelijke instituten uit het resultaat van dit denkproces van
de Absolute Rede - tot en met de Pruisiese monarchie (wat hem een jaargeld van de
koning opleverde). Volgens Marx is dit niet juist: Hegel heeft alles juist verkeerd-om
verklaard: hij moet op zijn voeten gezet worden. Niet de een of andere door de Iucht
zwevende geest brengt de sociale werkelijkheid voort, de mensen zelf in hun echte
materiële leven zijn de basis daarvan. Volgens Marx ontwikkelt dat materiële leven zich
echter wel volgens de Hegelse bewegingswetten: these, antithese, synthese.
Huiselijk kommentaar :
Deze dialektiek heeft, zoals te begrijpen is, weer enige boekenkasten opgeleverd.
Want je kunt je er nog wel iets bij voorstellen als je de dialektiek opvat als de
beschrijving van een denkproces zoals zich dat in je eigen hoofd, of in een
groepsdiskussie, afspeelt: welles -nietes, nou ja, een beetje ja, een beetje nee, nee het
is toch anders, maar ja...nee... enz. Maar het is natuurlijk de vraag, ten eerste, of alle
denkprocessen altijd zo gaan (en dan laat ik ons dierbare ‘vrouwelijke denken’ er nog
maar buiten), en ten tweede, of die manier van denken een afspiegeling van de
ontwikkeling (beweging) van de sociale werkelijkheid is. Konsekwent toegepast heeft
het dialektiese werkelijkheidsbeeld in elk geval iets stars en mechanies.
 |
 |
 |
 |