FEMINIST 3, teksten Anneke van Baalen & Marijke Ekelschot, Illustraties Annet Planten.
Amsterdam 1982, De Bonte Was
22
over De Mens te spreken; het gaat dan om konkrete mensen in een konkrete historiese
ontwikkeling. Niet de Wereldgeest ontwikkelt zich, maar de mensen, in steeds veranderende
omstandigheden. Die omstandigheden maken zij zelf, in hun gemeenschappelijke arbeid.
De dialektiese ontvouwing van de Rede wordt dan de geschiedenis van de klassestrijd: de strijd
tussen de arbeiders en de uitbuiters over de arbeid en de verdeling van de opbrengsten ervan.
De gebruikelijke liberale kritiek op het marxisme is dat door Hegels begrippen een religieus
element is binnengesmokkeld. Het marxisme is geen wetenschap, het is een geloof omdat niemand
kan bewijzen dat de geschiedenis zich via tegenspraken heeft ontwikkeld. Het is niet alleen
onwetenschappelijk, het is ook gevaarlijk: omdat het meent overal uitspraken over te kunnen doen,
is het noodzakelijkerwijs totalitair.
Van deze bezwaren zijn we niet zo ondersteboven. Ook de burgerlijke, empiriese wetenschappen
hebben overal een mening over – omdat ze ‘er onderzoek over gedaan hebben’. En als je dan kijkt
op welke veronderstellingen dat onderzoek berust, heb je heel wat geloof nodig om de resultaten
nog serieus te nemen. Verder is voor martelingen en konsentratiekampen geen marxistiese
rechtvaardiging nodig; kennisteoreties relativisme garandeert helaas geen vrijheid van denken en
handelen; integendeel, het gebrek aan overzicht en de door de positivistiese wetenschap
gepropageerde fragmentarisering van de werkelijkheid, bemoeilijken ieder systematies verzet.
Natuurlijk zit er een spekulatief element in iedere teorie die van de mogelijkheid tot verandering
uitgaat – je kunt nooit bewijzen dat het beter kan. Maar als je ervan uitgaat dat de geschiedenis door
mensen gemaakt is, is er geen reden om ervan af te zien die geschiedenis te begrijpen. Begrijpen is
het zoeken naar oorzaken en gevolgen; een teorie die ervan uitgaat dat juist de onvolmaaktheid der
verhoudingen een belangrijke oorzaak is voor hun verdere ontwikkeling – dat is waar de dialektiese
logika uiteindelijk op neer komt – kan wel degelijk een aanzienlijke systematisering van de wirwar
der verschijnselen opleveren.
Onze bezwaren tegen het histories-materialisme
Wat ons hindert, zowel bij Hegel als bij Marx, is dat het subjekt van de geschiedenis zo duidelijk
mannelijk is. Bij Hegel de wereldgeest, die zich door de menselijke arbeid veruiterlijkt in het
Anders-zijn, de natuur. Bij Marx de arbeider, die zich veruiterlijkt in zijn produkt
(Vergegenständlichung). Volgens Marx is deze Vergegenständlichung door het kapitalisme zelf tot
vervreemding geworden: het produkt staat als een vreemde macht tegenover de producenten, de
arbeiders zijn een slaaf van hun produkten omdat die worden omgezet in kapitaal om hem verder uit
te buiten. In de socialistiese revolutie moet deze verhouding omslaan, moeten de arbeiders de
sociale macht, die in het feit dat zij zich gezamenlijk in de produkten ‘veruiterlijken’ ligt
opgesloten, zelf in handen nemen.
Het feministiese probleem zit in de produkten als belichaming van de arbeiders zelf. Vrouwen zijn
gewend om zich met anderen te vereenzelvigen, zich in de ander ‘in te leven’. Zij zijn gewoon om
voor anderen te zorgen, zonder dat er één produkt is waarin zij zich veruiterlijken – als zij niet zo
waren zouden zij de met veel zorg bereide maaltijd door plastic beschermd als kunstwerk tegen de
muur spijkeren. Natuurlijk, zij vechten voor ‘eer’ voor haar werk, zij vinden het oneerlijk als haar
alle werkzaamheden ten deel vallen die geen zichtbaar resultaat opleveren, zij willen niet mèt haar
werk onzichtbaar zijn – maar zij kunnen zich geen samenleving voorstellen waarin alle onzichtbaar
werk verdwenen, alle arbeid in niet-vervreemde produkten uitgedrukt zal zijn.
Wij zeggen dat het net zo raar is om te spreken over De Arbeiders en hun Produkten als het is om
over De Mens te spreken. Arbeid is in eerste instantie niet het vervaardigen van Produkten met een
hoofdletter, maar het voorzien in behoeften van anderen zonder hoofdletter; in de behoeften van die
 |
 |
 |
 |