A.C. van Baalen & M.C.F.Ekelschot, Geschiedenis van de Vrouwentoekomst. Amsterdam 1980, De Bonte Was
Hoofdstuk 6 De middeleeuwen
116
vochten hadden ze even veel recht van spreken als de andere 'weerbaren', die het woord
voerden in de stamvergadering.
De taaiheid van de oude levenswijzen op het land: banden tussen vrouwen
Wij stellen ons daarom voor dat de invoering van de mannenheerschappij op het land een
heel geleidelijk proces is geweest. Het mannelijk deel van de boerenbevolking had aan de
ene kant natuurlijk belang bij de heerschappij van adel en kerk: ze konden die gebruiken om
de macht over de vrouwen te vestigen. Zolang de uitbuiting door adel en kerk niet te groot
was hebben ze dan ook tamelijk bereidwillig allerlei rechten die ze als vrije dorpelingen
hadden aan de heersers afgestaan.
Zo werd een vertegenwoordiger van de plaatselijke landheer aanvaard als voorzitter van de
vergadering die recht sprak in geval van konflikten; en die vergadering omvatte dan niet
meer de hele stam - mannen en vrouwen - maar alleen een aantal 'wijze' mannen onder een
eikeboom. Zo werden ook priesters en monniken aanvaard als vertegenwoordigers van een
nieuw geloof, dat de vrouwen alleen plichten oplegde en geen rechten gaf.
Aan de andere kant voelden de mannen op het land er natuurlijk niet voor om de hoge heren
al te veel macht te geven; en als ze zich tegen die macht en tegen uitbuiting wilden verzetten
konden ze de vrouwen niet missen. En het verzet van de vrouwen tegen het nieuwe geloof
was zo groot dat de priesters niet meer konden doen dan het officiële geloof aanpassen aan
de oude feesten en gebruiken. Waarschijnlijk is de mariaverering ontstaan doordat de clans
haar als een vruchtbaarheidsgodin beschouwden. Dat een vrouw vereerd werd was
helemaal niet de bedoeling van de eerste kerkvaders: dat was immers nogal tegenstrijdig
met wat ze de vrouwen toeschreven. (Op hoe ze uiteindelijk na eeuwen ertoe overgingen om
Maria te gebruiken om vrouwen er nu eens echt onder te houden komen we later nog terug.)
Zo leefde de oude landbouwmagie nog, naast het christendom en erin opgenomen. De oude
verhoudingen handhaafden zich ook nog in de rechtspraak: het oude stamrecht werd
gesproken; dat berustte op de regels van de bloedwraak, die niet altijd meer uitgevoerd
werd, maar nu ook afgekocht kon worden. Ook de spanningen van het dubbele clansysteem
bestonden nog. Op het partikulier gebruik maken van magie om een schoonfamilieclan te
benadelen (hekserij) stonden strenge straffen.
De uitbuiting van de boerenbevolking: horigheid en herendiensten;
vrouwenwerk en welvaartsstijging
De hele 'middeleeuwen' zijn de geschiedenis van de strijd van de adel om, met behulp van
de kerk, de mensen op het land er onder te krijgen en ze hun oude rechten te ontnemen. Dat
ze die strijd konden voeren kwam, zoals we gezegd hebben, doordat de Romeinen hen in al
zo veel streken waren voorgegaan: daar was de boerenbevolking al in een staat van
horigheid gebracht. Daar hoefde de nieuwe adel de heerschappij van de vroegere landheren
alleen maar over te nemen.
De gebieden waar de boerenbevolking al horig gemaakt was dienden als kernen voor de
macht van de adel. Daar gingen ze dan ook wonen. Niet bij elkaar in steden, zoals de
Griekse en Romeinse adel, maar midden in hun eigen gebied, in een soort herenboerderijen.
Dat ze niet in steden gingen wonen kwam doordat er op de eerste plaats maar heel weinig
kant-en-klare steden waren in West-Europa, maar ook en vooral omdat de handel in de
laatste eeuwen van het Romeinse rijk steeds meer achteruit gegaan was: geen of weinig
handel, weinig geld - de Romeinse heren waren al begonnen hun belastingen in natura te
innen en de nieuwe Germaanse adel nam die gewoonte over. Omdat zij op het land gingen
wonen en de horigen daar ter plekke alle produkten lieten maken die ze nodig hadden, nam
de handel nog verder af; daardoor vervielen ook de bestaande steden.
Die steden waar nog enige handel en handelsverkeer was dienden als zetel voor de
bisschoppen De meest suksesvolle manier waarop de uitbuiting van de boerenbevolking
 |
 |
 |
 |