A.C. van Baalen & M.C.F.Ekelschot, Geschiedenis van de Vrouwentoekomst. Amsterdam 1980, De Bonte Was
Hoofdstuk 6 De middeleeuwen
135
een beetje over hun eigen seksualiteit kunnen beschikken, nu werden haar nog maar drie
keuzes gelaten: ze was of een hoer, of een getrouwde vrouw of ze moest in het klooster. Het
duurde nog eeuwen eer vrouwen zich daarnaar gingen gedragen, maar vanaf de twaalfde
eeuw werden de ontsnappingsmogelijkheden steeds kleiner.
Ondertussen werd de verering van Maria steeds meer gebruikt als middel om vrouwen aan
de kerk te binden. Talloos zijn de Marialegenden die vanaf de elfde eeuw opduiken en overal
verspreid worden. Daarbij verandert Maria geheel van karakter: die verhalen hebben niets
meer te maken met de levenskracht van vrouwen, met bronnen, beken, jaargetijden en de
cyclus van het leven - de hoedanigheid waarin Maria voor de te bekeren Germaanse
vrouwen herkenbaar was geweest.
Maria was geen godin meer die nog iets belichaamde van de oude verbondenheid tussen
vrouwen, maar een hele nieuwe Maria, die zorg droeg voor de verbondenheid tussen
mannen. Bijna alle Marialegenden verhalen over hoe Maria een man in nood behulpzaam is,
door de duivel weg te jagen, door een goed woordje voor hem te doen bij haar zoon, door
zijn plaats in te nemen als hij iets moeilijks moet doen. Maar dat doet zij niet als vrouw. Zij
handelt als moeder van god, aan hem ondergeschikt.
Maria werd gebruikt om de mannen iets dichter bij die toch niet zo vriendelijke god te
brengen, en daardoor dichter bij elkaar (de andere kant van de vermenselijking van god was
de stroom verhalen over het leven van Jezus, waarin hij met lammetjes aan het spelen is).
Een vrouw als middel tot vermenselijking van de mannelijke omgang, dat lijkt nu heel
gewoon, maar was het toen nog steeds niet. Vrouwen hadden wel wat anders te doen net
zoals de meeste vrouwen ook nu nog wel wat anders te doen hebben. Maar Maria, ontdaan
van vrouwelijke seksualiteit, van vrouwelijke zelfstandigheid en verbondenheid, kon natuurlijk
alleen maar voortgekomen zijn uit de wens van mannen om nu eindelijk eens geen last maar
gemak van vrouwen te hebben. In die vorm kon ze door de kerk ook heel goed gebruikt
worden om vrouwen te disciplineren, door te wijzen op hun moederschap, op hun
ondergeschiktheid aan mannen.
Wat de hoofse liefde voor de adellijke man bracht, brachten de Marialegenden voor de
'gewone man': de opvoeding van vrouwen tot gehoorzame echtgenotes.
De disciplinering van de burgervrouwen
De vrije stedelijke burgermannen uit de stadsbesturen, handelsgilden en ambachtsgilden
kregen vanaf de veertiende eeuw ook hun eigen kanalen van vrouwendisciplinering: talloze
boeken waarin beschreven wordt - het wordt eentonig - hoe wispelturig, slecht, stom,
gevaarlijk, onmenselijk, enz. vrouwen zijn; maar ook talloze boeken waarin beschreven wordt
hoe vrouwen zich - vooral als echtgenote - horen te gedragen, wat voor kleren ze moeten
dragen, hoe en wat ze moeten koken, hoe ze zich tegen het personeel moeten gedragen,
wat ze moeten geloven, wat voor spelletjes ze mochten doen, maar vooral hoe ze zich ten
opzichte van hun man moeten gedragen: . . . 'Doe hem geen pijn, omdat hij op de been
wordt gehouden door de hoop dat zijn vrouw voor hem zal zorgen, hem van alle gemakken
en genoegens zal voorzien, wanneer hij terug gekeerd is of zie toe dat dat alles gebeurt, dat
hij ontkleed wordt bij een goed vuur, zijn voeten gewassen worden, hij andere schoenen en
een broek krijgt, goed te eten en te drinken krijgt, goed bediend wordt, goed verzorgd wordt,
er een goed bed met schone lakens en slaapmuts en bontvellen op hem wachten, en
overladen wordt met andere vreugden, liefde en zaken, waarover ik het verder niet zal
hebben. En de volgende dag schone kleren. . . ik smeek u, mijn lieve zuster, uw toekomstige
echtgenoot aldus te betoveren en wees erop bedacht, dat het dak niet kapot is, maar wees
lief en vriendelijk en vredelievend. Zie er op toe dat er 's winters een goed vuur brandt en er
geen rook is en dat hij goed kan uitrusten tegen uw boezem en betover hem aldus. .. en zo
zult u uw echtgenoot beschermen tegen alle ongemakken en hem alle komfort geven die u
maar kunt bedenken en bedien hem en laat hem bediend worden in uw huis en verlaat u op
hem, want als hij een goed man is, zal hij zich kosten noch moeite voor u sparen en door
 |
 |
 |
 |