A.C. van Baalen & M.C.F.Ekelschot, Geschiedenis van de Vrouwentoekomst. Amsterdam 1980, De Bonte Was
Hoofdstuk 7 Van feodalisme naar kapitalisme; van heerschappij naar manschappij
150
Onteigend land, miljoenen schapen, gigantiese hoeveelheden wol; verspreid over het
platteland ontelbare vrouwen in huisindustrie en manufakturen. Langzaam maar zeker
ontstonden er de voorwaarden voor een heel nieuwe manier van werken, waarvoor de
investeringen uit het in de roofhandel verzamelde kapitaal konden komen: werken met
machines, die eerst tientallen, later honderden, nog later duizenden arbeidsters konden
vervangen, en die uiteindelijk zelfs door mannen bediend zouden worden.
De textielwerktuigen
Mechanisatie van de textiel vervaardiging was op zichzelf niets nieuws. Het weefgetouw,
oorspronkelijk niets anders dan een rek waarop draden waren gespannen, was steeds
verder verbeterd, tot de mannen het goed genoeg vonden om het in te pikken. Het
spinnewiel was het resultaat van een hele techniese ontwikkeling. Korte vezels als wol, vlas
en katoen werden gesponnen door ze met een draaiend stokje of een vallend gewicht tot
een geheel te draaien; daarna werd de draad op klossen gewonden. Het eerste 'spinnewiel'
uit 1298 maakte een kombinatie van die twee werkzaamheden mogelijk. In de eeuw daarop
kwam het spinnewiel met pedaal, zodat de spinster het wiel niet meer met de hand aan het
draaien hoefde te brengen. Met deze machine werd het werk gehalveerd: hij verving één
spinster. Dat ook dit geperfektioneerde werktuig de vrouwen op het platteland niet overal
bereikt heeft blijkt uit het volgende citaat uit 'A memoir of Jane Austen', van 1870. Haar neef
vicaris J.E. Austen-Leigh vertelt: 'Tot het begin van deze eeuw vonden arme vrouwen
winstgevend werk in het spinnen van vlas of wol. Dit was voor hen een betere bezigheid dan
het vlechten van stro, omdat het werk uitgevoerd werd bij de huiselijke haard en gelanterfant
door het dorp en geklets onmogelijk maakte. Het werktuig dat hierbij gebruikt werd was een
lange, smalle houten machine, op poten, aan de ene kant voorzien van een groot wiel, en
aan de andere kant van een spil, waar het vlas ofde wol losjes omheen gewikkeld was, bij
elkaar gehouden door een lus van touw. Eén hand draaide het wiel, terwijl de andere de
draad vormde. De uitgestrekte armen, de naar voren geplaatste voet, het van achter naar
voren bewegen van het hele lichaam, produceerde schilderachtige houdingen, en spreidde
ten toon wat de werkvrouw dan ook aan schoonheid en gratie mocht bezitten.' (hierbij als
noot: 'Mevrouw Gaskell verklaart in haar verhaal over 'De minnaars van Sylvia', dat
handspinnen met harpspel en wedijvert in sierlijkheid'). 'Sommige dames hielden van
spinnen, maar zij werkten op een rustige manier, gezeten aan een keurig machientje van
gevernist hout, dat meestal met de voet werd gedraaid; met een bakje water bij de hand voor
het vocht dat nodig was om de draad te vormen, vocht dat de dorpsvrouwen in een
rechtstreekser en natuurlijker proces uit hun mond haalden. Ik herinner mij twee zulke
elegante wieltjes in mijn familie.'
Toen in de 16e eeuw steeds meer goedkope arbeidskrachten bij elkaar gebracht waren - ze
waren goedkoop omdat ze geen alternatief hadden, én omdat de staat de lonen kunstmatig
laag hield, door heel lage maximumlonen vast te stellen en degenen die meer verdienden
met strenge straffen te bedreigen - werd het pas lonend om machines te ontwerpen die nog
meer arbeidsters konden vervangen. Dat klinkt nogal tegenstrijdig. Je zou juist zeggen dat
veel en goedkope arbeidskrachten machines overbodig maakten. Waar al die
arbeidskrachten samen met die machines echter voor nodig waren was voor produktie op
grote schaal van dagelijkse gebruiksartikelen, tegen lage prijzen.
Massaproduktie en verbetering van produktietechnieken:
de eerste industriële revolutie
Zo'n soort produktie kon voor het eerst in de geschiedenis gaan ontstaan. Voor die tijd waren
ambacht en handel bijna uitsluitend gericht op luxeprodukten voor de heersende klasse; nu
begon die heersende klasse de produkten te laten maken, die vroeger de onderdrukten voor
zichzelf maakten.
 |
 |
 |
 |