A.C. van Baalen & M.C.F.Ekelschot, Geschiedenis van de Vrouwentoekomst. Amsterdam 1980, De Bonte Was
Hoofdstuk 7 Van feodalisme naar kapitalisme; van heerschappij naar manschappij
155
verschillende stromingen voor de verschillende lagen van de burgerij; steeds beter werd het
zo aan de verschillende burgerlijke behoeften aangepast.
Het 'arbeidsethos' van de protestanten was histories uniek, omdat het voor het eerst 'werken'
- in de betekenis van 'geld verdienen' - aanvaardbaar en zelfs verplicht maakte voor mannen
van de heersende klasse. Werk was altijd iets oneervols geweest, iets voor slaven, vrouwen,
of - later - voor horigen en lijfeigenen. Een man van eer werd per definitie door anderen
onderhouden: stelen en oorlog voeren mocht hij zoveel hij maar wilde, als hij maar niet
werkte. Ook bij de trotse gildemeesters van de middeleeuwen lag de nadruk op de pracht en
de praal van hun broederschappen, op het vertoon van rijkdom, en niet op de stage arbeid
die nodig was om al die rijkdommen te verzamelen; die arbeid werd door ondergeschikten
verricht, omdat het god nu eenmaal behaagd had hen een positie te geven waarin er voor
hen niets anders opzat.
Nu kwam de nadruk te liggen op de waardigheid en de onmisbaarheid van de arbeid zèlf:
toen Adam dolf en Eva spon. . . Werk was niet meer een straf voor de erfzonde, maar een
rechtvaardiging voor het menselijk bestaan. Hoe goed kwam een dergelijk geloof van pas in
een tijd waarin rijkdommen in investeringen voor massaproduktie omgezet moesten worden!
De rijken werden erdoor aangespoord om hun geld niet in luxekonsumptie uit te geven, maar
om er mensen mee aan het werk te zetten. En de armen kregen de boodschap dat arbeid
geen vloek is, maar iets heel moois.
In Engeland waar een dergelijk geloof het best paste, hoefde dan ook maar een korte tijd
voor het protestantisme gevochten te worden: het werd van hogerhand ingesteld. Hendrik
VIII maakte ruzie met de paus, toen die weigerde hem toestemming voor echtscheiding te
geven. Hendrik verklaarde zich toen zelf in 1531 tot officieel hoofd van de kerk; hij nam alle
grond en alle rijkdommen van de katholieke kerk in beslag en onderdrukte ieder verzet van
katholieke zijde. In één klap was het protestantisme het officiële geloof geworden, dat
gebruikt kon worden om de werkloze en opstandige armen op te voeden tot ijverige en
gehoorzame arbeid-st-ers.
Katholieke wereldheerschappij beëindigd. De tachtigjarige oorlog en de Armada
Niet alle vorsten ontvingen het protestantisme met open armen. Integendeel, sommige
werden er juist katholieker van. De katholieke kerk, die zo bedreigd werd, was bereid om de
vorsten die het protestantisme wilden bestrijden, met alle macht te steunen; een dergelijk
verbond kon heel wat tegenstanders overwinnen.
Vooral onze eigen Karel V, een afstammeling van het bourgondiese huis, dat al een eeuw
lang bezig was het bestuur over de Lage Landen te systematiseren, maakte er gebruik van.
Hij erfde namelijk ook de habsburgse heerschappij over Oostenrijk en het koningschap over
Spanje; met behulp van het geld van grote Duitse bankiers liet hij zich tenslotte tot keizer van
Duitsland kronen. Voor het eerst was er weer een keizer in Europa in wiens rijk 'de zon niet
onderging'.
Gemakkelijk had hij het niet, want uiteindelijk moest hij - hoe katholiek ook – aan allerlei
protestantse vorsten konsessies doen, omdat hij hun hulp nodig had tegen de Turken die
voor de muren van Wenen stonden. Zijn zoon Philips II moest dan ook al weer met minder
genoegen nemen. In 1556 werd hij slechts koning van Spanje en heer over Bourgondië en
de Lage Landen, terwijl zijn oom zijn vader opvolgde als keizer, maar van een beperkt
gebied.
Had Karel V ketters vervolgd (in ons land Lutheranen en Wederdopers), zijn zoon wilde niets
minder dan alle christenen weer onder het katholieke geloof verenigen. In Spanje liet hij bijna
alle mohammedaanse 'moren' en de joden door de inquisitie vervolgen en massaal
verbranden of levend begraven.
Dat de heerschappij van Philips over de Lage Landen geen sukses werd is bekend. De
welvarende steden hadden geen bezwaar gehad tegen vorsten, die, zoals de Bourgondiërs,
orde en recht handhaafden door strafrechtspraak over de armen en het vervaardigen van
 |
 |
 |
 |