A.C. van Baalen & M.C.F.Ekelschot, Geschiedenis van de Vrouwentoekomst. Amsterdam 1980, De Bonte Was
Hoofdstuk 7 Van feodalisme naar kapitalisme; van heerschappij naar manschappij
163
kunnen verdienen, zonder last van koning, adel en gilden; andere ideeën lagen in het
verlengde van de aktiviteiten van de absolute vorsten zelf.
Het ideaal van de absolute vorsten was om hun onderdanen goed en gelukkig te maken:
gehoorzaam, ijverig, ordelijk en tevreden. Aangezien die onderdanen dat duidelijk helemaal
niet waren moesten ze opgevoed worden. Bij de pogingen van de absolute vorsten om de
samenleving te beïnvloeden hoorden de pogingen van de denkers van de verlichting om het
individu te beïnvloeden.
Zij ontdekten Het Kind, de opvoeding en de opvoedkunde en
daarmee de moeder en de zoon.
De pedagogie (kinderbeïnvloeding) was ontstaan in de strijd tussen protestantisme en
katholicisme om de zielen van de gelovigen. Tot het protestantisme een officiële wereldlijke
macht werd had de katholieke kerk, in de middeleeuwen, niet veel moeite hoeven doen om
de mensen 'katholiek' te maken. Iedereen was het immers bijna vanzelf. Het was voldoende
om babies te dopen en dan hoorden ze erbij. Massale afwijkingen van het officieel geloof
waren zo zeldzaam dat kettervervolgingen - dus dwang van buiten - voldoende waren om de
meerderheid van de gelovigen netjes in de kerk te houden.
Maar met het officiële protestantisme was het monopolie van de katholieke kerk doorbroken:
de gelovigen konden in principe kiezen tussen verschillende kerken. Daarom werd het van
belang om de gelovigen innerlijk te beïnvloeden, zodat ze niet meer zouden weten dat ze
een keuze zouden kunnen maken, en dus geen vrijheid van keuze meer zouden hebben.
De eersten die ondekten dat men met die beïnvloeding zo jong mogelijk moest beginnen
waren de katholieken. Ignatius van Loyola, de stichter van de jezuïetenorde, had al gezegd:
'Geef mij het kind tot zijn zevende jaar en hij zal mij altijd toebehoren.' De protestanten
formuleerden het misschien wat minder duidelijk maar zij hadden wel dezelfde ideeën. Ook
Luther vroeg de overheid om algemeen lager onderwijs; het was niet alleen een
levensbelang dat iedereen leerde lezen om de bijbel te kunnen bestuderen, maar ook om
kinderen iedere dag met gebed, gezang en godsdienstonderwijs te kunnen doordrenken, tot
het protestantse geloof en de uitsluitende omgang met protestanten tot een onwrikbaar
onderdeel van de identiteit van de leerlingen was geworden.
Aan deze godsdienstige en machtspolitieke uitgangspunten verbonden zich allerlei goede
bedoelingen van schoolmeesters en geleerden, die zich er ernstig in gingen verdiepen, hoe
men kinderen eigenlijk intellektuele vaardigheden kon bijbrengen. Daarbij ontdekten ze Het
Kind.
Maar je kan natuurlijk niet iets ontdekken wat er niet is. Als de maatschappelijke
ontwikkelingen geen 'kinderen' hadden voortgebracht, hadden de pedagogen ze niet kunnen
bestuderen. In tegenstelling tot vroegere tijden was het nodig geworden om jonge mensen
anders te behandelen dan oudere. Het vanzelfsprekende proces waarin kleine mensen van
jongs af aan werden ingewijd in het vak van de oudere mensen, en in alle gedragswijzen en
geesteshoudingen die daarbij hoorden, was niet meer voldoende om alle volwassenen op
hun taken voor te bereiden: voor de jongens werd namelijk steeds meer die algemene kennis
nodig, die onmisbaar was voor de steeds onpersoonlijker en algemener wordende banden
tussen mannen. Zij werden niet meer ingewijd tot één levenspositie waarin zij geboren waren
en ook zouden sterven, maar opgeleid tot vaardigheden die hen in staat zouden stellen om
verschillende soorten opdrachten uit te voeren, of door te geven aan anderen. Daarvoor
moesten ze in de eerste plaats leren lezen en schrijven, en verder een beetje kunnen
rekenen, om te kunnen werken in omstandigheden waarin technieken en geproduceerde
hoeveelheden niet, zoals vroeger, door de traditie werden bepaald, maar berekend moesten
worden. Het Kind dat ondekt werd was De Jongen, en hij werd ontdekt door mannen. De
programma's en ideeën die ontwikkeld werden waren bestemd om jongens in de
maatschappij in te wijden. Niet dat dat allemaal zo snel ging. Aanvankelijk was de
'opvoeding' alleen maar bestemd voor de heersende klassen, een opvoeding tot ambtenaar
of ondernemer of handelaar, funkties waarvoor de basisvereisten de opgeleide jongens in
principe onderling inwisselbaar zouden maken.
 |
 |
 |
 |