A.C. van Baalen & M.C.F.Ekelschot, Geschiedenis van de Vrouwentoekomst. Amsterdam 1980, De Bonte Was
Hoofdstuk 9 Verzorgingsstaat, monopoliekapitalisme en fascisme
186
tekorten. Deze aanpak was om zo te zeggen een driesnijdend mes, zoniet een cirkelzaag:
aan één kant zette hij een massale 'vorming tot huisvrouw en moeder' van de vroegere
arbeidsters op gang; aan een andere kant bevorderde hij het verdeel-en-heers tussen de
arbeidersklasse als geheel: een verdeling in 'aangepasten' en 'onaangepasten', waarbij de
aangepasten de goedkeuring van de burgerij konden wegdragen ('nette arbeiders') en de
onaangepasten in de kriminele hoek gedrukt werden ('asocialen'). Het werd nu voor de
manlijke arbeiders een levensbelang om een 'nette vrouw' te hebben, zoals een halve eeuw
tevoren het bezit van vrouwen kinderen die geld konden verdienen dat geweest was. De
derde kant was dat de vrouwen van de middenklasse omgekocht werden om de
arbeidersvrouwen eronder te houden; door hun inkapseling werd een massale
vrouwenbeweging, waarvan de dreiging levensgroot aanwezig geweest was, onmogelijk.
Reformisme in de politieke strijd
Intussen had de arbeidersbeweging - de vakbonden en de nieuwe socialistiese partijen - het
zeer druk met het verkrijgen van politieke macht. In het verkrijgen van het kiesrecht zagen ze
- net zoals een groot deel van de vrouwenbeweging - een eerste vereiste. Tot het eind van
de 19
e
eeuw hadden immers alleen de rijkste mannen kiesrecht. Steeds meer groepen
wilden dat uitgebreid zien: niet alleen vrouwen en arbeiders, maar ook 'de kleine luyden': de
kleine middenstanders. In Nederland ontstonden ook voor hen politieke partijen: zij werden
georganiseerd onder de vlag van het christelijk geloof, en dus verdeeld in protestanten en
katholieken (de rijke burgerij was overigens niet speciaal ongelovig - dat was in die tijd
officieel in ons land maar 2 procent van de bevolking - maar het liberalisme, dat hun
belangen formuleerde, liet het geloof buiten beschouwing. De socialistiese beweging, die de
arbeidersbelangen formuleerde, liet ook het geloof buiten beschouwing. De 'echte'
socialisten beschouwden het geloof als middel om de arbeiders zoet te houden, als opium
voor het volk.) De nieuwe middenstandspartijen wilden wel een uitbreiding van het kiesrecht
tot hun eigen achterban - de degelijke, kleine zelfstandige huisvader - maar zij waren tegen
algeméén mannenkiesrecht, en \ helemaal tegen vrouwenkiesrecht.
Zoals we in het eerste hoofdstuk gezien hebben lag hier ook de breuk tussen de
arbeidersbeweging en de burgerlijke vrouwenbeweging. De arbeiders wilden eerst algemeen
mannenkiesrecht; de burgervrouwen eerst beperkt vrouwenkiesrecht.
De arbeidersbeweging raakte ondertussen steeds sterker verdeeld in revolutionaire en
'reformistiese' groepen. De 'reformisten' wilden beginnen met kleine stappen het kapitalisme
te hervormen, te verbeteren; langzaam maar zeker zouden dan de belangen van de
arbeiders steeds beter behartigd kunnen worden tegenover de kapitalisten. Hun belangen
gingen steeds meer lijken op die van de konfessionele partijen, die immers ook wel vonden
dat de kapitalisten zich 'netjes' moesten gedragen, als de arbeiders dat ook maar deden. En
bleef de revolutionaire vleugel even groot, de reformistiese vakbonden en partijen (vooral het
NVV en de SDAP) groeiden steeds sterker, De invloed van de revolutionairen werd dus
steeds kleiner.
Zowel in de arbeiders- als in de vrouwenbeweging waren het de reformisten die de toon
gingen aangeven. Revolutie leek verder weg dan ooit.
Nieuwe hiërarchieën binnen het kapitaal: monopolies en trusts
De vervanging van kinderen en steeds meer vrouwen in de fabrieken door mannen, was
mogelijk geweest door de snelle ontwikkelingen van de industriële produktie. Steeds meer
werden winsten omgezet in machines; steeds meer bedrijfstakken werden gemechaniseerd:
levende arbeidskracht werd vervangen door 'dode': de levens van al die vrouwen, kinderen
en mannen, die de winsten hadden opgebracht waar die machines van betaald moesten
worden. De tijd was nu aangebroken waarin de kapitalisten niet meer probeerden door het
 |
 |
 |
 |