A.C. van Baalen & M.C.F.Ekelschot, Geschiedenis van de Vrouwentoekomst. Amsterdam 1980, De Bonte Was
Hoofdstuk 9 Verzorgingsstaat, monopoliekapitalisme en fascisme
189
houden, voor wie de laatste voldoening van het maken van een produkt helemaal verdwenen
is.
Alle nieuwe arbeidskrachten die ingeschakeld worden bij de administratie van inkoop,
produktie en verkoop, worden 'witte-boorden-werkers' genoemd - werkers die op kantoor iets
met papieren doen en hun handen schoon houden. Voor een deel zijn die werkers inderdaad
mannen met boorden om: managers, boekhouders, wetenschappers, technici. Maar
naarmate de administratie toeneemt - niet alleen op fabrieken, maar ook op banken,
verzekeringskantoren en allerlei overheidsbedrijven, zoals b.v. de PTT – zijn er steeds meer
laagbetaalde arbeidskrachten nodig voor het uitvoerende administratieve werk. Dan ontstaat
er een zogenaamd 'witte-boorden-proletariaat', dat nog slechter betaald wordt dan de
produktie-arbeid-st-ers aan de lopende band. En wie zal zich, na al het voorafgaande, er nog
over verbazen dat dit voornamelijk uit vrouwen bestaat? Geen witte boorden, maar
smetteloze kraagjes; geen broeken maar rokken.
Het kraagjesproletariaat dient ertoe om al het werk te doen wat nog niet gemechaniseerd en
geautomatiseerd is: niet alleen typ- en ander administratief werk, maar ook allerlei
onzichtbare vormen van kontakt, kommunikatie, koördinatie en organisatie van het werk -
inklusief de persoonlijke verzorging met koffie en aandacht voor de mannelijke bazen; dus
voor alle mannen op de afdeling, want de kraagjes zitten helemaal onderaan de hiërarchie.
En omdat de kraagjes behoudens een enkele onmisbare uitzondering allemaal jonge
vrouwen zijn, is de seksuele pret voor bijna alle mannen op hun werk ook verzekerd.
Net zoals het beginnend industrieel kapitalisme verschaft het burokraties
monopoliekapitalisme jonge vrouwen een korte tijd van ekonomiese onafhankelijkheid en
schijnbare vrijheid - totdat zij - net zoals hun meeste zusters aan de lopende band - hun
roeping moeten gaan vervullen in het huwelijk. Als ze niet trouwen worden ze gepest door de
nieuwe golf jonge meisjes, of op zijn gunstigst zielig gevonden. Het is duidelijk geen lolletje
om 'op de plank te blijven liggen'.
De organisatievorm van al deze mensen in de nieuwe ondernemingen is - net zoals bij de
overheid - de burokratie: een strikt systeem van rangen en standen, van bevoegdheden en
voorschriften. Iedereen krijgt specifieke taken en specifiek gedrag van hogerhand
voorgeschreven; iedereen kan zich alleen laten gelden door ondergeschikten te
onderdrukken - tenzij men geen ondergeschikten heeft, zoals het kraagjesproletariaat en de
vrouwen aan de lopende band. (De mannen aan de lopende band hoeven alleen maar te
wachten totdat ze weer thuis zijn.)
Het leven op het werk wordt steeds saaier. Ook voor heel wat mannen uit de bezittende
klassen is er weinig avontuur meer te beleven, nu de bedrijfsvoering steeds meer op
'wetenschappelijke' wijze wordt gedikteerd, ergens vanuit een onzichtbare top waar de grote
aandeelhouders met de bankiers vergaderen over waar en hoe zij de meeste winsten
kunnen behalen. Maar gelukkig voor die mannen zijn er nog konflikten genoeg.
Zij kunnen met andere afdelingen konkurreren om de macht binnen hun bedrijf; ze kunnen
binnen de afdeling konkurreren om promotie; ze kunnen zo proberen een groter aandeel in
de geldstromen te krijgen en meer mensen onder zich om te onderdrukken; en tussendoor
kunnen ze dan ook nog konkurreren om sukses bij de sekretaresses. En als dat allemaal niet
spannend genoeg is, dan zijn er ook altijd nog internationale konflikten: want ondanks al
deze organisaties en specialisaties is de oorlog nog lang niet overbodig geworden.
Integendeel.
Imperialisme en oorlog
We hadden gezien hoe belangrijk het voor de kapitalisten was om zowel de produktie van
grondstoffen, als de afzet van de eindprodukten te beheersen. Maar niet in alle landen waren
genoeg grondstoffen en veel landen waren ook te klein om de hele produktie van de steeds
groter wordende bedrijven te 'konsumeren'. De afzetmarkt moest dus uitgebreid, en de
 |
 |
 |
 |