A.C. van Baalen & M.C.F.Ekelschot, Geschiedenis van de Vrouwentoekomst. Amsterdam 1980, De Bonte Was
Hoofdstuk 9 Verzorgingsstaat, monopoliekapitalisme en fascisme
188
ondernemingen te beleggen; en die dus vaak maar een klein belang in die verschillende
ondernemingen hadden. Samen benoemden de aandeelhouders de fabrieksdirekteur (het is
duidelijk dat de mannen die de meeste aandelen bezaten over welk punt dan ook altijd het
meest te zeggen hadden), die dus in dienst kwam van de N.V., een werknemer die formeel
ondergeschikt was, net zoals de arbeiders.
Marx beschouwde de naamloze vennootschap dan ook als iets revolutionairs: de eerste stap
naar de socialisering van het kapitaal, dat immers verspreid werd over een aantal mensen,
die de leiding van de produktie zelf konden benoemen of ontslaan.
Maar meer dan een eerste stap was het natuurlijk niet, want ten eerste was het maar een
heel klein deel van de mannelijke bevolking dat de aandelen in handen kreeg, en ten tweede
waren het van hen uiteindelijk alleen de grote aandeelhouders die de echte greep kregen op
wat er met het kapitaal gebeurde. De kleintjes konden niet veel meer doen dan hun jaarlijkse
winstuitkering (dividend) opstrijken.
De grote aandeelhouders konden steeds meer greep krijgen op de rest van. het kapitaal
door onderlinge verbanden te maken tussen verschillende N.V.'s. Als ze een N.V. oprichtten
zorgden ze dat ze zelf aandelen hadden, waaraan allerlei beslissingsrechten verbonden
waren ('preferente' aandelen, aandelen met voorrang), waardoor ze met een paar aandelen
de hele N.V. konden beheersen. En als die N.V. dan weer andere N.V.'s oprichtte en
daarvan weer de preferente aandelen in handen hield, kon er een pyramide worden
opgebouwd, die door de bezitters met een minimum aan geïnvesteerd kapitaal in aandelen,
bestuurd kon worden (zo is de familie Philips eigenaar van de preferente aandelen in de
'houdermaatschappij' - holding company - die alle Philipsondernemingen over de hele wereld
bestuurt).
Dergelijke pyramides kunnen een hele produktietak omvatten (bijvoorbeeld alle
gloeilampen): dan heb je een monopolie (die gloeilampen kunnen dus best onder
verschillende fabrieksnamen op de markt verschijnen, maar komen toch van hetzelfde
bedrijf).
Wat ook heel handig is is om alle stadia, vanaf de winning van delfstoffen tot de verkoop van
het eind produkt, te omvatten: dan krijg je ook niet met onverwachte prijsstijgingen van
grondstoffen te maken en kan je ook een stuk beter plannen.
En tenslotte is het van het grootste belang om niet af te wachten wat het publiek wil gaan
kopen, maar zelf ook de behoefte aan je produkt te gaan produceren: vandaar de reklame.
Nieuwe hiërarchieën op het werk: lopende band en kraagjesproletariaat
In dit proces veranderde niet alleen het ondernemerschap maar ook de arbeid. Die werd
steeds verder gespecialiseerd - in steeds kleinere handelingen uiteen gehaald. In het begin
van deze eeuw werd dat specialisatieproces op 'wetenschappelijke' wijze aangepakt in het
zogenaamde Taylor-systeem; het ging ervan uit dat arbeid-st-ers beter en sneller kunnen
werken als ze niet hoeven denken. Er moesten een soort machines van gemaakt worden;
machines die de hele dag door alleen maar steeds dezelfde soort schroef aandraaien,
hetzelfde draadje vastsolderen, werkend aan een lopende band waarop een en ander komt
langsrijden. 'Wetenschappelijk' werd vastgesteld hoe snel die band moest lopen: zo snel dat
de snelste arbeid-st-er het nog net kan bij houden. Zo nodig kon dan ook nog de
konkurrentie tussen de arbeid-st-ers onderling bevorderd worden door de betaling te laten
afhangen van de hoeveelheid die op een dag geproduceerd werd – stuk- of tariefloon - dan
joegen ze elkaar nog op ook.
De arbeid-st-ers aan de lopende band zijn onderdelen van een grote machine; zij zijn de
enigen die zichtbaar produceren. Maar die machine heeft nog veel meer onderdelen:
technici, boekhouders, administrateurs, typistes, managers. Naarmate de arbeid verder
gespecialiseerd wordt is er steeds meer administratie nodig om al die losse stukjes arbeid
aan elkaar te verbinden, steeds meer onderdrukking om al die mensen aan het werk te
 |
 |
 |
 |