A.C. van Baalen & M.C.F.Ekelschot, Geschiedenis van de Vrouwentoekomst. Amsterdam 1980, De Bonte Was
Hoofdstuk 12 De laatste trends in manschappij en vrouwenbeweging
246
Terapieën waren ook heel wat bereikbaarder geworden dan vroeger. De Freudiaanse
psychoanalyse was een zeer ingrijpend gebeuren geweest, en onbetaalbaar duur, omdat
Freud dacht dat mensen alleen hard aan hun genezing zouden werken als ze er heel veel
geld voor moesten betalen. Voor een deel werd deze drempel verlaagd door ook
psychoterapie te laten betalen uit sociale voorzieningen, die oorspronkelijk ter bescherming
tegen ziekte of armoede van arme mensen waren opgezet; verder gebeurde dit door de
terapieën te vereenvoudigen. Nieuwe vormen ontstonden, waarbij de terapeut voornamelijk
tot taak heeft om begrijpend te zwijgen, wat minder vermoeiend is zodat hij meer patiënten
kan nemen en waarvoor hij ook niet zelf zo'n ingrijpende opleiding hoeft te ondergaan. De
belangrijkste produktiviteitsverhoging werd echter bereikt door de invoering van
groepsterapieën.
De beweging van de zestiger jaren gaf een enorme stoot aan dit uitbreidings- en
veralledaagsingsproces. Bij alle instituties die werden aangevallen hoorde namelijk ook de
traditionele psychiatrie, vooral die in inrichtingen werd toegepast. Kritiese psychiaters
toonden aan dat de meeste ziektebeelden die in de leerboeken stonden door de inrichtingen
en de psychiaters zèlf veroorzaakt werden. De Nederlander Jan Foudraine vertelde in 'Wie is
van hout' hoe hij, door ze anders te benaderen 'katatoniese schizofrenen' - mensen die
helemaal niet meer praten, zelfs niet bewegen - weer tot leven had gebracht. Laing toonde
aan dat een 'schizofreen' helemaal niet gek is, maar vorm geeft aan een bestaan dat door
volstrekt onverenigbare eisen ('double binds') wordt verscheurd, zelfs verlamd.
Al deze kritiese psychiaters wezen er in het algemeen op dat psychies ongeluk geen ziekte
is, maar veroorzaakt wordt door direkte levensomstandigheden. Er ontstonden dan ook
'radikale terapieën' onder het motto van 'niet aanpassen, maar veranderen'. Deze terapieën
zouden de politieke oorzaken van ongeluk en stoornissen moeten opsporen, de kliënten
(geen patienten meer) daarvan bewust maken en tot aktie aanzetten.
Bijna zoiets als consciousness-raising dus. Alleen een beetje anders. Niet voor niets legden
de consciousness-raising-vrouwen er zo de nadruk op dat juist geen terapie bedoeld was,
maar het gezamenlijk analyseren en bestrijden van onderdrukking. Wanneer de radikale
terapeuten hun nieuwe inzichten werkelijk serieus hadden genomen, waren ze politieke
aktivisten geworden; het woord 'terapeut' verwijst immers naar de autoriteit die berust op de
kennis van de regels volgens welke geestelijke gezondheid bereikt kan worden.
Het radikàle aan de radikale terapieën verwaterde dan ook snel; er bleven alleen een aantal
kreten van hangen, die heel geschikt waren om massaal te worden gebruikt, en die weer in
andere terapieën en encountergroepen opdoken. Gemeenschappelijke belangen van
groepen mensen werden weer vertaald naar individuele problemen, keuzes, en oplossingen.
De terapeutiese benadering was intussen ook al uitgebreid naar groepen mensen die
zichzelf helemaal niet als ziek of gestoord beschouwden. Bedrijfsleven en overheid waren
immers druk bezig met hun 'demokratiseringsprocessen'. Daarbij hoorden ook technieken
om mensen die zich niet aan de nieuwe omgangsvormen konden aanpassen met geweld
'open te breken'. Sensitivitytraining was één van de eerste, maar die maakte wel wat veel
slachtoffers, en werd daarom g;leidelijk vervangen door een veelheid van 'encounter'
(ontmoetings) trainingen. Uitgangspunt van al dit soort groepstrainingen is het zich open en
eerlijk uitspreken van de deelnemers. De trainer grijpt slechts in geval van nood in; de
deelnemers kunnen elkaar ook zonder zijn hulp wel in de vernieling helpen. Iedere vorm van
gedrag die van het in een dergelijke groep als 'normaal' ervaren gedrag afwijkt, kan immers
aanleiding worden tot kritiek, beginnend met de zin 'jij komt zo agressief/onzeker
/gesloten/dominerend etc. op mij over'. Omdat dit als demokraties ervaren wordt - waarom
zou een ander niet de vrijheid van meningsuiting mogen krijgen om te zeggen wat hij van mij
vindt? - heeft de aangevallene hier dikwijls weinig verweer tegen. Vooral vrouwen hebben
het idee dat het aan henzelf ligt als ze er niet tegen kunnen; dus ze blijven maar oefenen tot
ze 'groot en sterk' geworden zullen zijn.
In gemengde groepen mag je trouwens nog blij zijn als het bij geweld met woorden blijft. Net
zoals bij andere vormen van terapie komt ook rechtstreeks seksueel geweld voor, als de
 |
 |
 |
 |