A.C. van Baalen & M.C.F.Ekelschot, Geschiedenis van de Vrouwentoekomst. Amsterdam 1980, De Bonte Was
Hoofdstuk 5 De klassieke beschavingen
99
Ook de geleidelijk groeiende klasse van rijke handelaren - een groep die in Griekenland de
'demokratie' had voortgebracht - werd op zo'n manier bij het geheel van het staatsbestel
ingeschakeld en dus onschadelijk gemaakt of 'ingekapseld.'
Het gevolg van een dergelijke aanpak door de heersende adel was dat er een zeer
uitgebreid systeem ontstond van wetten en ambten, die aan talloze mannen min of meer
duidelijke rechten en plichten toekenden.
Burgerlijk recht
Die rechten en plichten gingen niet alleen over de invloed van verschillende
bevolkingsgroepen (dat wil zeggen de mannen ervan) op het bestuur, de regeling van de
belastingen, de opbouw van het leger, en andere openbare, gemeenschappelijke zaken,
maar ook in steeds toenemende mate over de rechten en plichten tussen individuele
mannen onderling. Voor het eerst in de geschiedenis was er sprake van 'burgerlijk' recht.
Die rechten en plichten ontstonden uit de regelingen van konflikten over bezit en handel -
eigendom en overeenkomsten - door verschillende rechterlijke ambtenaren. In geval van
konflikten over eigendom, of schadevergoeding - bijvoorbeeld over waar de grens tussen
twee erven liep, of over wie de schade moest betalen als iemands ezel door iemand anders'
schuld was losgebroken en een moestuin vertrapt had - gaven ze een beslissing. En die
beslissing was dan weer een richtlijn voor andere gevallen.
Dat is het beroemde Romeinse vermogensrecht, dat later gebruikt is om een grondslag te
vormen voor de moderne samenleving.
Het biezondere ervan is dat het verhoudingen oplevert die inderdaad volledig onpersoonlijk
zijn: in theorie doet het er immers niet toe wie de eigenaar van de ezel is en wie die van de
moestuin, en wélke stommeling het touw niet goed heeft vastgemaakt. En toch weten ze
precies waar zij tegenover elkaar aan toe zijn.
Zo'n onpersoonlijk rechtssysteem is tegelijkertijd een goed systeem om de klasseverschillen
tussen al die mannen te handhaven. Ten eerste kunnen de regels zo gemaakt worden dat zij
- onopvallend - de rijken bevoordelen ten opzichte van de armen. Bijvoorbeeld door heel
strenge regels te maken over betaling van schulden. Naast het maken van regels die op het
eerste gezicht niet onrechtvaardig aandoen, maar die voor de rijken toch voordeliger zijn dan
voor de armen, is het voor de rechters natuurlijk ook altijd nog mogelijk om voor rijke mensen
uitzonderingen op de regels te maken, of een andere regel toepasselijk te verklaren.
Een dergelijk rechtssysteem maakt een netwerk van verbindingen tussen mannen, dat
tegelijkertijd sterk en soepel is. Het maakt de overheersing van de sterksten mogelijk, zonder
dat dat al te veel opvalt, omdat die overheersing in rechten is uitgedrukt en dus automaties
een 'rechtvaardig' tintje krijgt.
Het vermogensrecht werd verder aangevuld met 'personenrecht'; recht dat de persoonlijke
verhoudingen moest regelen, maar dat eigenlijk ook over vermogen of bezit ging; over
bezitsrechten van mannen op vrouwen en kinderen. Niet dat dat zo genoemd werd. Officieel
ging het over huwelijk, afstamming, adoptie (adoptie was heel belangrijk omdat daardoor
Romeinse mannen niet afhankelijk waren van hun vrouwen; ze konden zoons uitzoeken),
over volwassenwording, vrijmaking (emancipatie) van zoons en slaven, voogdij en dat soort
onderwerpen. Dit soort regels regelden de onvrijheid van vrouwen, kinderen en slaven
(Romeinse mannen hadden volgens de wet de volledige macht over leven en dood van deze
mensen), maar ook weer de verhoudingen tussen mannen onderling. Want het huwelijk
regelt bijvoorbeeld ook de verhouding tussen schoonvader en schoonzoon en de
verplichtingen rond de bruidsschat (die eigendom wordt van de echtgenoot, en in geval van
echtscheiding ook zijn eigendom blijft). En het erfrecht regelt de verhouding tussen de
vaders en zoons
Ook de vrijlating van slaven maakte allerlei nieuwe verhoudingen mogelijk. Want voor
mannen van de heersende bovenlaag was - net zoals in Griekenland - werken een
onterende zaak; eervolle bezigheden waren oorlog, politiek en literatuur. Maar om een
 |
 |
 |
 |