A.C. van Baalen & M.C.F.Ekelschot, Geschiedenis van de Vrouwentoekomst. Amsterdam 1980, De Bonte Was
Hoofdstuk 10 Monopolistiese samenlevingen in koude oorlog met het kommunisme;
de harmoniese manschappij
213
waarin de mannen hun broederlijke gevoelens kunnen beleven en die hen tot nog harder
konkurreren bewegen.
De bovenkant van de 'nieuwe middenklasse' wordt gevormd door de universitair
geschoolden, de wetenschappers. In de vijftiger jaren waren die nog grotendeels afkomstig
uit de bezittende klassen, of uit de dienstverlenende sektor daarvan: de vrije beroepen
(zoons van dokters, advokaten, notarissen). Ook zij worden onderworpen aan onpersoonlijke
regelstelsels - de 'vrije beroepen' worden voor steeds meer afgestudeerden een
uitzondering. Steeds meer mannen, rijke en arme, worden door die regels verbonden.
We hebben al eerder, bij het begin van dit proces, vermeld dat mannen dat niet zonder meer
plezierig vinden. Roem, eer, strijd en sukses kunnen in zo'n burokratie heel wat minder
openlijk worden nagestreefd dan in bloedwraak of riddertoernooien. De mannen die iets te
kommanderen hebben hebben nog de meeste kansen: zij kunnen hun afdelingen aanvoeren
in de strijd tegen de andere afdelingen - al vloeit er dan meer papier dan bloed, er is altijd
nog geld om het sukses van de overwinning in te meten. De ondergeschikte mannen hebben
het heel wat moeilijker; zij kunnen roem en eer niet binnen de regels behalen, maar moeten
eigen spelletjes bedenken, buiten de regels om ('informele strukturen' heet dat in de
organisatiesociologie, de wetenschap die de moderne mannenorganisaties probeert te
vervolmaken). Echte overwinningen zijn daar zeldzaam, en geldelijke beloningen mager.
Dwars door al die pyramides heen loopt immers nog steeds de kapitalistiese
klassenscheiding tussen de bezitters en de niet-bezitters: alleen de direkte verlengstukken
van de kapitalisten worden rijkelijk beloond; de rest dient als verlengstuk van de arbeid-st-ers
en blijft arm.
Die klassenspanningen versterken het geweld dat in de burokratie van boven naar beneden
wordt uitgeoefend: weinig mannen moeten veel mannen en vrouwen op hun plaats houden.
De burokratie als geheel moet weer anderen 'sturen en regelen', want daar was het allemaal
voor bedoeld. Dat geweld uit zich lang niet altijd even duidelijk; slechts in
uitzonderingsgevallen wordt er gescholden en ontslagen, nog minder vaak wordt er geslagen
en geschoten. Meestal is geweld niet nodig, omdat de ondergeschikten uit zichzelf
gehoorzamen: ze hebben zich met hun taak, met hun lot geïdentificeerd; ze hebben er een
eigen persoonlijkheid uit opgebouwd. Zij zijn rijp voor steeds gedetailleerdere instrukties, om
hun taken nog beter te kunnen uitvoeren - ze raken in de war als ze die instrukties niet
krijgen. De straffen voor weigering hoeven nog slechts op de achtergrond aanwezig te zijn:
het geweld is struktureel geworden. En het sterkst geldt dat voor die groep, die
buitengesloten is van het stelsel van onpersoonlijke regels dat mannen bevelsbevoegdheden
geeft: de vrouwen.
De verzorgingsstaat en het harmoniese gezin: manschappelijke dwang tot
huishoudelijke verzorging
Het struktureel geweld in de vijftiger jaren was zo onzichtbaar, dat het leek of de
onderdrukten geheel tevreden waren met hun positie, ja, dat ze zelfs tevredener waren
naarmate ze onderdrukter waren. Het allertevredenst leken de huisvrouwen, de vrouwen die,
uit de manschappij buitengesloten, zich in steeds killere en saaiere buitenwijken en
galerijflats hadden moeten terugtrekken. Maar uit het citaat van Betty Friedan blijkt al dat de
instrukties hen daar heel goed bereikten.
Die instrukties omvatten niet alleen dàt ze man en kinderen moesten verzorgen, maar ook
hòe dat moest gebeuren. Dat kon namelijk helemaal niet zomaar aan de vrouwen zelf
worden overgelaten, want hun taken waren ten eerste helemaal niet vanzelfsprekend, en ten
tweede vaak heel tegenstrijdig; het waren echt taken die geen vrouw spontaan zou
bedenken - vrouwen moest geleerd worden wat hun echte 'natuur' nu eigenlijk was.
De instrukties die de 'huisvrouwen' van de deskundigen kregen lagen op nogal
uiteenlopende terreinen: het huishouden, het moederschap en de liefde. Voor de vrouwen uit
 |
 |
 |
 |