A.C. van Baalen & M.C.F.Ekelschot, Geschiedenis van de Vrouwentoekomst. Amsterdam 1980, De Bonte Was
Hoofdstuk 11 De zestiger jaren en de tweede feministiese golf
234
was geworden van dat waarmee ze begonnen was. Op geïnspireerde momenten leek het
soms wel of die oorspronkelijke, weggestopte helften weer zichtbaar waren - dan bleken de
zachte en bescheiden vrouwen eigenlijk taai en hoogmoedig te zijn, de harde angstig, en de
degelijke lichtzinnig; alsof iedere vrouw inderdaad gedwongen was geweest te worden wat
ze in elk geval niet was: de Ander, ook voor zichzelf.
Dergelijke inzichten, een dergelijke geestelijke ruimte, een omgeving waar vrouwen nu
eindelijk eens onderling, gerichte aandacht konden geven en krijgen, dat alles kon inderdaad
een basis zijn voor werkelijke veranderingen in de persoonlijkheid, het losmaken van al die
'haakjes aan de binnenkant' - maar dan moesten de nieuwe inzichten wel in daden omgezet
worden. En daar krijgen we te maken met de grenzen aan de mogelijkheden van de
consciousness-raising groepen om vrouwen wèrkelijk te bevrijden.
Klasseproblemen in de praatgroep-beweging
Het programma van de eerste consciousness-raising groepen omvatte niet alleen
bewustwording van de onderdruktheid van vrouwen, maar ook bewustwording van hun
medeplichtigheid aan de bestaande manschappij. Heel wat vrouwen, zeker uit de groepen
waar het radikaal-feminisme uit afkomstig was, hebben via hun vaders en mannen natuurlijk
heel wat belang bij de bestaande verdeling van macht en rijkdom. Ook daarvan zouden zij
zich bewust moeten worden. Wat zou je verliezen als je bij je man wegging? Wat zou je
verliezen als er een socialistiese revolutie kwam? Of een revolutie van de Derde Wereld?
Ook voorrechten leveren weerstanden tegen bewustwording op; maar het radikaal.feminisme
besteedde toch de meeste aandacht aan de weerstanden die voortkomen uit de pogingen
om gelukkig te lijken, voor jezelf of voor anderen, om niet te hoeven toegeven dat je
machteloos bent.
En dat was de kracht en de zwakte van de praatgroep-beweging. De kracht was dat
duizenden, misschien wel honderdduizenden, of miljoenen vrouwen over de hele wereld een
opluchting hebben gevoeld dat ze niet de enige waren die bepaalde dingen niet konden
verdragen; niet gek, niet lelijk, niet dom, geen slechte moeder.
De zwakte was dat het bewustwordingsproces over het algemeen in 'het persoonlijke' bleef
steken. De leuze 'het persoonlijke is politiek', die eerst door politiek bewuste vrouwen was
gebruikt om het mogelijk te maken ook over hun eigen onderdrukking te praten, kon
natuurlijk ook zo uitgelegd worden dat alleen het persoonlijke politiek is. De nadruk op eigen
ervaringen kon ertoe leiden dat vrouwen niets anders meer doen dat wat zij het prettigste
vinden ter wereld: over zichzelf praten. En al die goede voornemens over geen stand
ophouden (in alle betekenissen van het woord): wie moest zorgen dat die nageleefd worden?
De radikale beweging was zó demokraties en anti-autoritair, dat het eigenlijk niet eens
mogelijk was dat er zelfs maar regels bestonden, laat staan dat iemand de
verantwoordelijkheid zou hebben te zorgen dat ze nagekomen werden. Die regels die in
boekjes en tijdschriften gepubliceerd zijn waren waarschijnlijk een weergave van wat een
bepaalde groep achteraf blijkt gedaan te hebben; niet een bewust programma dat van
tevoren afgesproken was. Ze waren eenvoudig een uitvloeisel van de gemeenschappelijke
inzet om alle maatschappelijke verschillen te overwinnen, gesteund door verstandelijk inzicht
en feministiese en socialistiese teorie.
Het bewustwordingsproces in de consciousness-raising groepen hing dus in belangrijke
mate van inzet en feministiese scholing af. Maar ook als die aanwezig waren, stuitte het
proces op allerlei grenzen. We hebben al de voorrechten genoemd: in de groepen kwam
veel beter tot uiting hoe de deelneemsters onderdrukt werden, dan hoe ze profiteerden van
de uitbuiting van arbeidsters en arbeiders en van vrouwen en mannen in de Derde Wereld.
Als er vrouwen uit de uitgebuite klassen in de groepen hadden gezeten, hadden ze de
medeplichtigheid van de middenklassevrouwen aan het licht kunnen brengen - maar ze
waren er niet. De schaarse arbeidersvrouwen vertrokken snel omdat ze veel dringender
zaken te doen hadden dan praten: geld verdienen, opleidingen volgen om wat beter werk te
 |
 |
 |
 |