A.C. van Baalen & M.C.F.Ekelschot, Geschiedenis van de Vrouwentoekomst. Amsterdam 1980, De Bonte Was
Hoofdstuk 4 Heerschappij: stedelijke priesters en patriarchale nomaden
73
Nieuwe vormen van landbouw en nieuwe mannenspecialisaties:
de waterbeheersing en de staat
De nieuwe landbouwvormen ontwikkelden zich vooral in streken waar tot die tijd alleen
visserij mogelijk was: moerassige rivierdelta's. Daarvoor moesten de mensen leren om
kanalen te graven en dijken te bouwen, om het teveel aan water te verwijderen - en dan
kwamen er ongekend vruchtbare gronden bloot, zacht en gemakkelijk te bewerken; het
graan leverde bijna honderdvoudige oogsten op.
Deze samenlevingen die zich op grond van een dergelijke landbouw ontwikkelden waren
heel wat minder demokraties dan de steentijdlandbouwvolkeren die we hiervoor besproken
hebben.
Voor ingewikkelde waterwerken is namelijk heel wat samenwerking en planning nodig. In het
midden- en nabije oosten, in de vruchtbare rivierdelta's van de Euphraat, de Tigris en de Nijl,
stonden dergelijke werkzaamheden onder de leiding van de priesters van de plaatselijke
tempel.
Zo kregen de priestergenootschappen steeds meer macht. Ze behielden de geestelijke
macht, om de bevolking in beweging te brengen voor diensten aan de godin, en ze kregen
nu ook de macht over de praktiese kant van het landbouwwerk. Want hoe groter en
ingrijpender de waterwerken werden, hoe afhankelijker de bevolking werd van degenen die
die werken beheersten.
Toch blijven de mensen die het land bewerken aanvankelijk nog vrij en zelfstandig. De clans
van moeders en dochters blijven bezitters van de grond. Wat nieuw is zijn de belastingen,
die betaald moeten worden aan de priestergenootschappen van de tempel. De gaven aan de
godin zijn niet langer vrijwillig. De priesters gaan uitrekenen hoeveel iedereen moet
afdragen, en zij gaan die bijdragen afdwingen. Daarmee is het recht ontstaan: een formele
plicht, die niets met de clantradities te maken heeft, maar die vastgesteld wordt door de
mannen die de macht hebben. Die plicht wordt met dwang gehandhaafd. Die dwang hoeft
niet met geweld en wapens uitgeoefend te worden; de priesters kunnen degenen die niet
aan hun belastingplicht voldoen ook dwingen door ze de toegang tot de godsdienstige
rituelen te ontzeggen. In een tijd dat het bestaan nog zo kollektief is, staat het niet mogen
meedoen aan godsdienstige plechtigheden ongeveer gelijk aan een sociale doodverklaring -
niemand zal dat riskeren.
Aanvankelijk waren de belastingen ook nog niet zo zwaar. Men denkt ongeveer een achtste
van de oogst. Omdat de grond zo vruchtbaar en de oogsten zo groot waren, konden de
mensen dat best missen.
Maar helaas hadden de priestergenootschappen heel andere behoeften dan de vrouwen van
de clans. Het ging hen er niet om dat zij en hun familieleden genoeg te eten hadden - ze
waren bezig te konkurreren om steeds meer pracht en praal, status en prestige. De godin die
zij dienden was onverzadigbaar - omdat zijzelf dat waren.
De 'huishoudingen' van de tempels breidden zich steeds uit met handwerksters,
handwerkers en bedienend personeel. Edele metalen werden verzameld en tot
kunstvoorwerpen verwerkt. Omdat edele metalen zo'n gemakkelijk te vervoeren ruilmiddel
zijn, konden degenen die erover beschikten ook de handel beheersen en steeds verder
ontwikkelen. Daardoor konden weer nieuwe rijkdommen worden opgestapeld.
De inning van de belastingen, de leiding van de gemeenschappelijke arbeid aan tempels,
paleizen en waterwerken - aanvankelijk vrijwillig, later als dwangarbeid - vereisten steeds
meer personeel: uit de priestergenootschappen ontwikkelt zich zo een leger van
ambtenaren.
Van de plichten van de bevolking moet een administratie worden opgezet: uit de
aantekeningen over voorraden en bijdragen ontwikkelt zich het schrift. Voor het ontwerpen
en uitvoeren van bouwwerken moeten berekeningen gemaakt worden: er komen
standaardmaten (bijvoorbeeld de gemiddelde lengte van een mannenarm) en de
grondslagen voor rekenen en meetkunde worden gelegd. De gedragingen van de rivieren,
 |
 |
 |
 |