A.C. van Baalen & M.C.F.Ekelschot, Geschiedenis van de Vrouwentoekomst. Amsterdam 1980, De Bonte Was
Hoofdstuk 5 De klassieke beschavingen
90
nauwelijks ademend in bed lagen ('hysterie' komt van het Griekse woord voor baarmoeder;
de artsen dachten dat de baarmoeder van die vrouwen ziek was). Dat is ook in de vorige
eeuw voorgekomen, bij de vrouwen van de heersende klasse, aan wie iedere zinvolle,
menselijke uitingsvorm verboden was en die een kasplantenbestaan leidden als levenslange
minderjarigen.
Maar er zijn ook andere berichten, waaruit je de indruk krijgt dat de Griekse vrouwen zich
niet zo gemakkelijk in de hoek lieten drukken. Verhalen over lastige echtgenotes, van wie
Xantippe, de vrouw van de beroemde filosoof Sokrates, het beruchtst is, omdat zijn geklaag
over haar bazigheid, met de rest van zijn denkbeelden zorgvuldig door zijn leerling Plato is
opgeschreven. Nu kan dat geklaag over echtgenotes wel allemaal leugen en laster zijn, maar
het zegt toch wel iets dat de Atheense vrouwen bij hun huwelijk moesten beloven 'de ballen
van hun man niet stuk te knijpen'. Vrouwen vonden het kennelijk nog niet allemaal normaal
om als onmensen behandeld en vernederd te worden. En juist omdat ze in
vrouwenvertrekken opgesloten waren, brachten zij het grootste deel van hun leven door met
andere vrouwen. Niet meer met hun moeders en zusters, zoals vroeger. Nu waren er de
klasseverschillen tussen slavinnen en meesteressen tussengekomen, maar zij konden elkaar
toch enige steun tegen de mannen leveren. En - behalve in bed - hadden zij direkt ook
weinig met hun mannen te maken.
Voor de angst van de Griekse mannen voor hun vrouwen, bestond dus waarschijnlijk wel
enige grond in de werkelijkheid. Maar hun echte kwetsbaarheid lag voornamelijk in henzelf:
in hun ziekelijke verering van de mannelijke potentie, van de kracht van hun penis, de
vruchtbaarheid van hun ballen, en in hun bijbehorende angst voor impotentie. De verbinding
tussen mannelijke seksualiteit en mannelijke overheersing bestond nog niet zo lang. Mannen
waren er buitengewoon trots op dat hun penis wonden kon aanbrengen; bijna alle Griekse
woorden voor neuken zijn aan de oorlog ontleend: 'onteren', 'vernederen', 'stukhakken',
'doorsnijden', 'verwoesten', 'uitkloppen', 'stoten'.
Tegelijkertijd waren ze ook heel bang om uitgelachen of zenuwachtig gemaakt te worden,
omdat dan het magiese symbool van hun maatschappelijke overwinning zou kunnen
weigeren om zich op te richten. Ontelbaar zijn de middeltjes, zalfjes en drankjes, waarmee
ze hun penis stijfheid probeerden te verlenen (één ervan: honing met gemalen peper op de
voetzolen smeren). Het is dan ook geen wonder dat Plato voor de gewone dagelijkse
seksualiteit een partner aanbeval die zo dom mogelijk moest zijn; van zo iemand waren de
minste aanvallen op het zwakke ego te vrezen. Omgekeerd waren de rijke mannen vanwege
de status bereid om ongelofelijke bedragen te betalen voor een beroemde hetaere, al waren
ze nog zo bang voor haar scherpe tong. Hetaeren waren nu eenmaal onmisbaar om aan
mannelijke feesten door muziek dans en geestige gesprekken, stijl en sfeer te verlenen.
Daarom waren het de enige vrouwen die zich in het patriarchale systeem nog enige vrijheid
en bewondering van de mannen konden veroveren.
Vrouwenverzet
Het schijnt dat Aspasia, die eerst de vriendin en later de tweede vrouw van de beroemdste
atheense tiran, Perikles, was, zelfs een soort vrouwenbeweging heeft opgericht. Die
beweging zou toelating van vrouwen in het leger en in de openbare ambten geëist hebben,
iets wat afgeleid kan worden uit toneelstukken uit die tijd, waarin dergelijke vrouweneisen
belachelijk gemaakt werden. Aspasia is in elk geval voor het gerecht gesleept wegens
'goddeloosheid' en 'verleiding van vrouwen tot ontucht'. Ze is door Sokrates verdedigd. Hij
was diep van haar onder de indruk. Sommige mensen denken dat de herhaalde aanvallen
op Perikles te maken hadden met zijn verbinding met de beweging van Aspasia. In ieder
geval zal afgekeurd zijn dat hij haar, ook toen hij met haar getrouwd was, als mens
behandelde.
Ook na de dood van Aspasia schijnt de vrouwenbeweging voortbestaan te hebben. De
voortdurende oorlogen en klassekonflikten waarin de Atheense mannen verwikkeld waren,
 |
 |
 |
 |