Anneke van Baalen en Marijke Ekelschot, TEGENNATUURLIJK, Amsterdam 1985, De Bonte Was
77
iemand ontslagen kan worden als er met hem of haar niet valt samen te werken. Zo houdt de
vrijheid en gelijkheid van individuen in de sociokratie op bij de grenzen van de konsensus.
Het progressieve mensbeeld
De sociokraat vat zichzelf op als progressief. Dat zelfbeeld is in zoverre juist, dat het met
psychologiese technieken openbreken en fleksibiliseren van een beetje ouderwetse mensen
in ieder geval de vooruitgang van het kapitalisme bevordert. Sociokraten vatten echter hun
werkzaamheden geenszins zo op; zij beschouwen zichzelf als hulpverlenersters ten dienste
van de ontplooiing van de individuele mens. Hun mensbeeld korrespondeert in zoverre met
dat van het konservatisme, dat zij ervan overtuigd zijn dat er in mensen van alles zit; er
ingeplooid als het ware. Het ontplooien betekent dan het stimuleren dat alles wat erin zit eruit
komt. Het is een nogal organies, naturalisties beeld want dat hele proces heet meestal
‘groeien’, maar het is vooral een voorgevormd mensbeeld, want alles zit er als bij een
hyacintbol al in. De ‘begeleiding’ door de sociokraat mag dan nooit meer zijn dan het beetje
water voor de hyacint. Voor de konservatief in de traditie van Hume zitten mensen vol driften
en instinkten en is het verstand slechts tot reflektie achteraf in staat. Daarom willen ze ook
tradities en een sterk staatsgezag ter regulering van het gedrag van al die mensen die
anders als redeloze dieren tekeer zouden gaan. (Overigens zijn het voor de konservatief
altijd de andere mensen die zo instinktmatig tekeer gaan; zichzelf beschouwt hij of zij als een
burcht van gezond verstand.)
Progressieven tasten tegenwoordig op een andere wijze de gelding van de ratio, het
verstand, de redelijkheid aan. Zij pleiten voor ‘het gezonde gevoel’ voor het ‘dicht bij de
emoties leven’, voor de opheffing van ‘de scheiding tussen gevoel en verstand’, voor
‘luisteren naar je lichaam, luisteren naar je gevoel’. De traditie en het gezag waarvoor zij
pleiten zetelen dan ook niet in enig staatsorgaan, maar in de eigen organen. Zij wijzen
autoriteit, dwang, gezag en bevelen van de hand en willen harmonie, samenwerking,
gelijkheid en vrijheid in de bestaande verhoudingen beleven. Zo hebben de progressieven
het korporatisme als het ware geïnkorporeerd.
Het verschil tussen het konservatieve en het progressieve mensbeeld bestaat zo uiteindelijk
vooral uit verschillen in ‘de dingen die in mensen zitten’. Ook de progressief gelooft in
instinkten, in ‘brokken agressie’ die kunnen losbreken, in ‘ballen van woede’; ja menig
progressief deinst er zelfs niet voor terug om in iedereen ‘een racist’ te laten schuilen of ‘een
fascist’. Haar gelijkheidsideaal neemt al lang geen genoegen meer met specifieke
persoonlijkheidskenmerken van bepaalde mensen met een bepaald verleden, zoals die in
autoritaire persoonlijkheid van Adorno worden beschreven. Als er al zo’n persoonlijkheid
bestaat, dan kan dat alleen als hij in ieder van ons zit. In tegenstelling tot de konservatief
benadrukt de progressief dan ook vaak dat zij of hij ook zo is; ze is er zelfs trots op.
27
Wat alle nare dingen die in mensen zouden zitten betreft, onderscheidt de progressief zich
dus niet scherp van de konservatief. Het enige lichtpuntje is dan ook dat de progressief ook
wel aardige dingen ziet, zoals ‘vrijheid’, ‘nieuwsgierigheid’, ‘kreativiteit’ en waarschijnlijk ook
wel ‘ondernemingslust’, al die eigenschappen die het liberalisme in zijn mensbeeld heeft.
Geheel ook in overeenstemming met het liberalisme ziet de progressief de aantasting van al
die aardige dingen die ‘in mensen zitten’ vooral belichaamd door linkse mensen.
Dat wil overigens, schijnbaar paradoksaal, niet zeggen dat de progressief rechts
stemt.Integendeel, zij stemt links, juist op die partijen die helemaal vol lijken te zitten met
soortgenoten, met sociokraten, al die mensen die sinds zij ontdekt hebben dat het reëel
bestaand socialisme niet blijkt te zijn wat ze hadden willen geloven, zich erbij neergelegd
lijken te hebben dat er geen alternatief voor het kapitalisme kan bestaan, net zoals er geen
alternatief voor de zwaartekracht bestaat.
27
Zie ook noot 8
 |
 |
 |
 |