De Bonte Was, VROUWEN OVER HULP BIJ ZIEKTE EN PROBLEMEN, Amsterdam 1978
50
De voorgeschiedenis van de psychiatrie:
de oorlog van de dokters tegen de dames
In onze samenleving is alles in hokjes opgedeeld.. Overal heb je specialisten voor. Ziektes en
problemen zijn ook allemaal in soorten verdeeld, en voor ieder soort is een specialist.
De hoofdverdeling is in lichamelijke en geestelijke gezondheid. Voor het lichaam heb je dokters,
voor de geest psychiaters en psychologen en maatschappelijk werkers. De specialisten van de
geestelijke gezondheid vergeten je lichaam, die van de lichamelijke gezondheid je geest. En wat
we met dit boek duidelijk proberen te maken is: ze doen allemaal hetzelfde, ze doen alsof ze
verzorgen, maar in werkelijkheid passen ze geweld toe.
Het ontstaan van de psychiatrie aan het eind van de 19e eeuw is een goed voorbeeld. Hieronder
volgt een vertaling van een hoofdstuk uit 'Complaints and disorders' van Barbara Ehrenreich en
Deirdre English, dat gaat over de manier waarop de vrouwen uit de hogere standen ziek gemaakt
en als ziek behandeld werden, van het opsporen en behandelen van lichamelijke ziektes naar het
opsporen en behandelen van geestelijke ziektes - hoe vrouwen door de mediese stand eerst
werden beschouwd als lichamelijk ziek en zwak, en vervolgens als geestelijk ziek, zwak en
onvolledig.
De 'zieke' vrouwen van de betere standen
De welvarende vrouw had in de 19e eeuw meestal een stil en vredig leven binnenshuis, gevuld
met naaien, tekenen en schilderen, romans lezen, menu's bedenken en toezicht houden op
bedienden en kinderen. Haar kleren, een soort eenpersoonsgevangenis van dichtgeregen
korsetten en lange rokken, verhinderden iedere aktiviteit die meer bewegelijkheid eiste dan een
wandeling op zondagmiddag. De vrouw werd als zwak en ziekelijk beschouwd. Haar breekbare
zenuwen moesten net zo zorgvuldig beschermd worden als haar lichaam, de geringste schok kon
haar subiet in bed doen belanden.
Maar zelfs de best beschermde vrouw leefde niet in een vakuum. Een klein eindje buiten de
verstikkende wereld van het boudoir en de salon begon een wereld van industriële verschrikking.
Dit was de periode van de industriële revolutie, een revolutie die gebaseerd was op de
genadeloze uitbuiting van werkende mensen. Vrouwen en kinderen vanaf zes jaar werkten
veertien uur per dag tegen hongerlonen in fabrieken en werkplaatsen. De arbeidersstrijd was
hevig en liep in Engeland en Amerika af en toe bijna uit op een burgeroorlog. Voor de
ondernemers was het ook een bittere strijd om te overleven: je perste uit de arbeiders wat je kon,
bedroog de konkurrentie en de zwakste ging naar de bliksem. Er werden fortuinen gemaakt die
in een oogwenk weer verloren gingen, en daarvan hing dan weer het lot van talloze kleine
zakenlieden af. De deftige nietsdoende dame was niet zomaar een toevallige verschijning in een
wereld waarin de mens een wolf was. Ze was net zo goed een produkt van die wereld als haar
echtgenoot of diens arbeiders. Het was de rijkdom die in die rauwe buitenwereld werd
uitgezogen, die een man in staat stelde om zich een totaal nietsdoende vrouw te veroorloven. Ze
was het sociale versiersel dat het sukses van een man bewees: haar nietsdoen, haar verfijndheid,
haar kinderlijke onwetendheid van de werkelijkheid gaf een man de 'klasse' die geld alleen niet
kon verschaffen. En het was juist de rauwheid van de buitenwereld die mannen ertoe bracht om
het thuis als een soort schuilplaats te zien, een soort gewijde plek in een boze wereld, onder
leiding van een zachte, breekbare vrouw.
In de welvarende klassen dreven de werelden van mannen en vrouwen steeds verder uit elkaar,
met verschillende maatstaven omtrent goede manieren, gezondheid en moraal. Er waren ook
 |
 |
 |
 |