De Bonte Was, VROUWEN OVER HULP BIJ ZIEKTE EN PROBLEMEN, Amsterdam 1978
51
uitzonderlijke vrouwen in de hogere klassen - vrouwen die in opstand kwamen tegen het leven
van gedwongen niets doen, tegen de belemmering van zinvol werk, en het zijn juist deze
uitzonderlijke vrouwen die meestal in de geschiedenis herdacht worden. Velen van hen werden
aktivisten voor vrouwenrechten of sociale hervormers. Een paar moedige vrouwen vochten zich
de vrije beroepen in. En tegen het einde van de negentiende eeuw eiste en kreeg een groeiend
aantal vrouwen middelbare en universitaire opleidingen. Maar de meerderheid van de vrouwen
uit de hogere en middenklassen had weinig kans om een onafhankelijk bestaan voor zichzelf op
te bouwen, want ze waren finan cieel aan hun mannen en vaders overgeleverd. Ze moesten hun
rol aanvaarden - of tenminste net doen alsof - en braaf thuis blijven, een versiering met witte
handschoenen aan. Natuurlijk kon alleen een kleine minderheid van vrouwen die in de stad
woonden zich een leven van totaal nietsdoen veroorloven, maar zeer veel vrouwen uit de
middenklasse strééfden er toch naar en deden hun best om 'als dames' te leven.
De kultus van de vrouwelijke ziekelijkheid
De verveling en opgeslotenheid van welvarende vrouwen riep een kultus van vrouwelijke
ziekelijkheid en hypochondrie - ingebeelde ziekte – in het leven die in het midden van de vorige
eeuw begon en pas na de eerste wereldoorlog geheel was verdwenen. De vrouwelijke kultuur
van de betere standen was helemaal van ziekte doortrokken. Kuuroorden rezen als paddestoelen
uit de grond, vrouwenartsen raakten in de mode en vormden een vast onderdeel van de jaarlijkse
reisjes van modieuze dames. Dokters schreven series populaire boeken over vrouwelijke
gezondheid voor huiselijk gebruik. Literatuur over en voor vrouwen hield zich uitvoerig bezig
met de romantiek van ziekte en dood. Bleekheid en vermoeidheid kwamen in de mode. Het was
aanvaardbaar en zelfs sjiek als een vrouw zich in bed terugtrok met 'migraine', 'zenuwen' en een
hele reeks andere geheimzinnige kwalen. Feministiese schrijfsters en vrouwelijke artsen kwamen
in opstand tegen deze zwaktekultus rond vrouwen.
Het is achteraf bijzonder moeilijk om te zeggen hoe ziek vrouwen uit de hogere klassen in
werkelijkheid waren. De gemiddelde leeftijd lag voor vrouwen iets hoger dan voor mannen,
hoewel het verschil niet zo groot was als tegenwoordig. Het is echter wel waar dat vrouwen -
alle vrouwen - bepaalde risiko's liepen die voor mannen niet, of niet in dezelfde mate, golden.
Die risiko's waren voornamelijk bevallingen en tuberculose. Maar de reële gevaren van
bevallingen en t.b.c. (die voor alle vrouwen golden), kunnen de kultus van vrouwelijke
ziekelijkheid in de hogere klassen niet verklaren.
De mediese opvattingen over de gezondheid van vrouwen hield niet alleen rekening met de
bijzondere risico's die aan de voortplantingsfunktie verbonden waren, maar ging veel verder: alle
vrouwelijke funkties werden als in wezen ziek beschouwd. Puberteit werd gezien als een 'krisis'
die het hele vrouwelijke organisme in de war maakte. Menstruatie - of het uitblijven daarvan -
werd gedurende het hele leven van de vrouw als een ziekteverschijnsel gezien. Dokters
waarschuwden tegen lange wandelingen, dansen, winkelen, paardrijden en feestjes tijdens de
menstruatie. Vrouwen moesten zichzelf iedere maand als invalide beschouwen. Zwangere
vrouwen waren op dezelfde manier 'ongesteld' en dokters ageerden tegen vroedvrouwen met het
argument dat zwangerschap een ziekte was en daarom de zorg van een arts vereiste. De
overgang was de uiteindelijke ongeneselijke ziekte, de 'dood van de vrouw in de vrouw'.
De visie van dokters op vrouwen als zieke wezens maakte vrouwen natuurlijk niet ziek, of zwak,
of nietsdoend. Maar die visie was wel een machtige rechtvaardiging om vrouwen te verbieden op
een andere manier te leven. Op mediese gronden werd vrouwen de toegang tot de
artsenopleiding ontzegd (ze zouden flauwvallen onder de anatomieles), evenals tot universitaire
opleidingen in het algemeen, en het kiesrecht was ook al niet goed voor hen. 'Geef vrouwen het
kiesrecht', zo verklaarde een hoogwaardigheidsbekleder, 'en er zullen in iedere provincie
gekkenhuizen gebouwd moeten worden, en in elke stad zullen speciale
 |
 |
 |
 |