De Bonte Was, VROUWEN OVER HULP BIJ ZIEKTE EN PROBLEMEN, Amsterdam 1978
61
de vorige eeuw, toen het feminisme nog niet helemaal was opgegaan in de strijd om het
kiesrecht en de opbouw van ,de verzorgingsstaat, en iedereen, maar natuurlijk vooral de mannen,
bedreigd en verward was door de brutale en raadselachtig eisen die sommige vrouwen ineens
gingen stellen. En tegelijk was het een tijd waarin het geloof in de wetenschap bloeide, waarin
mensen dachten dat de enorme vorderingen die de wetenschap had gemaakt in het beheersen van
de natuur ook konden worden overgebracht naar het voorspellen en beheersen van het gedrag
van mensen.
Freud heeft een theorie ontwikkeld die er wetenschappelijk uitziet, die vrouwen op hun plaats
houdt en die iedere vorm van verzet kan herleiden tot persoonlijke, individuele stoornissen. Het
is niet onbegrijpelijk dat zo'n theorie, of stukken ervan, in onze samenleving een sukses is
geworden. Maar daarvoor moest iedereen eerst wat wegslikken. Freud stelde immers dat
seksualiteit de drijfveer is van het menselijk gedrag, van klein kind af aan, en dat de
belevenissen van het kleine kind bij de pogingen om aan deze seksuele drang te voldoen de
opbouw van de persoonlijkheid bepalen. Teleurstellingen en angsten, hierbij opgedaan, zullen op
de persoonlijkheid van de latere volwassene hun invloed hebben.
Het bewustzijn van mensen wordt opgebouwd in de voortdurende strijd tussen die seksuele
drang (het lustgevoel, meer in het algemeen de menselijke vitaliteit) en de noodzaak tot aanpas-
sing aan de maatschappelijke normen en eisen. Want de samenleving staat vrijwel geen
lustbeleving toe (zeker de samenleving van Freuds tijd niet). Kleine kinderen leren dat omdat zij
worden geblokkeerd in hun verlangen om met hun ouders te vrijen; de angsten die zij hebben om
voor hun ongeoorloofde verlangens gestraft te worden houden hen hun hele leven lang binnen de
perken. Als deze angst,en te sterk zijn kunnen zij ziekmakend werken, de 'patiënt' moet dan zijn
jeugd herbeleven door de psychiater in de rol van de boze ouder te plaatsen, en kan op die
manier langzamerhand leren dat de reden van zijn angst niet meer aanwezig is.
Wat dus normaal is kan op een gegeven moment zo erg worden dat het een ziekte wordt. Iedere
man heeft de verboden en bevelen van zijn vader tot een deel van zichzelf gemaakt; dit deel heet
het Über-ich (boven-ik), het geweten. Zijn verboden seksuele verlangens heeft hij weggeduwd in
een verborgen stukje van zichzelf, zijn Es (= het), of onderbewuste. Zijn 'ik', ofwel zijn sociale
zelf, zit daartussen. Hoe strenger het Über-ich, of hoe sterker de verdrongen driften in het
onderbewuste, hoe moeilijker het ik het heeft. De psychiater moet eventueel helpen met het
onderbewuste bewust te maken. Dat kan door middel van het uitleggen van dromen of vrije
associatie. Het onderbewuste kan zich namelijk uitdrukken door middel van symbolen: alles wat
lang en scherp is is een pik, en alles wat hol is een kut. Psychiater en patiënt kunnen zo de
verborgen wensen als het ware aflezen en tegelijk de verboden van het strenge Über-ich
proberen te ontkrachten. De psychiater neemt de plaats van ouder in, de kinderlijke gevoelens
van angst en haat worden op hem overgedragen, en later stelt de psychiater als nieuwe ouder
nieuwe, leefbare normen in de plaats van de oude. Dit proces heet psychoanalyse.
Freud is natuurlijk op allerlei punten aangevallen, vooral ook op het Oedipuskompleks (Oedipus
was de man uit de Griekse legende die zijn vader doodde en met zijn moeder trouwde, overigens
volstrekt per ongeluk). Hoe kon Freud weten dat hele kleine jongetjes al met hun moeder willen
vrijen en dat zij bang zijn dat hun vader voor straf hun pik af zal snijden (kastreren)? Er is ook
kritiek op de therapie. Er is wel onderzoek gedaan naar de resultaten van de psychoanalyse (die
jaren-lang duurt en heel duur is). Volgens dat onderzoek werden er aanzienlijk meer neurotici
beter zonder psychoanalyse dan met. En dan te bedenken dat voor een psychoanalyse de eis
gesteld wordt dat de patiënt zich goed kan uitdrukken. Dat betekent dat alleen mensen uit de
hogere lagen van de bevolking geschikt worden geacht om behandeld te worden.
Maar hoe zit het nu met de vrouwen, want Oedipus was een man. Freud heeft zijn theorie
bedacht naar aanleiding van een droomanalyse van zichzelf. Maar de eigenlijke aanleiding van
zijn zoeken was, zoals gezegd, de vrouwelijke hysterie. Freud heeft de theorie van het Oedipus-
 |
 |
 |
 |