De Bonte Was, VROUWEN OVER HULP BIJ ZIEKTE EN PROBLEMEN, Amsterdam 1978
62
kompleks dus maar zo goed en zo kwaad als het ging ook op vrouwen toegepast. Vrouwen
houden, als ze klein zijn, net als jongens van hun moeder (of ze ook met haar willen vrijen
vermeldt Freud niet), maar op een gegeven moment ontdekken ze dat ze geen pik hebben en dan
zijn ze teleurgesteld, denken misschien wel dat moeder hem heeft afgesneden, en verplaatsen
hun liefde naar de vader, die immers wel een pik heeft. Het meisje probeert haar moeder dan te
verdringen en gaat haar haten. Als alles goed gaat vervangt ze haar verlangen naar een pik door
liefde voor de pik van de vader en op de duur door liefde voor penissen in het algemeen, een
liefde die bij de geboorte van een zoon beloond wordt. Bij dit proces kunnen er twee dingen fout
gaan: het meisje kan haar moeder willen vermoorden om haar vader helemaal voor zichzelf te
hebben, en dus in angst voor de moeder leven. Dit wordt wel het Elektrakompleks genoemd
(Elektra wilde haar moeder volgens de legende overi-gens vermoorden om haar vader te wreken
die door haar moeder vermoord was, en ze deed het niet zelf maar stookte haar broer op om het
te doen). Het kan ook dat ze er geen genoegen mee neemt de penis van de vader lief te hebben,
maar gewoon doorgaat met van haar moeder te houden. Dan wil ze zelf een man zijn en wordt
lesbies. Nergens bij haar volwassen worden komt ze in de voor de man normale situatie dat ze
uit angst voor de straffende vader zich zijn normen eigen maakt. Daarom hebben volgens Freud
vrouwen geen goed ontwikkeld Über-ich en zijn ze enigszins amoreel.
De therapie kan een vrouw natuurlijk niet aan een pik helpen; de psychiater kan haar alleen
behulpzaam zijn om het minst slechte van twee kwaden te kiezen, dat is haar echtgenoot op de
plaats van haar vader te stellen en hem lief te hebben en te gehoorzamen.
En verder geeft Freuds theorie een wetenschappelijk tintje aan alle stereotiepen van de vrouw die
je maar kunt verzinnen. Alle oude heksen en feeksen zijn kastrerende vrouwen geworden die hun
zoons onherstelbare schade bezorgen, en het voegt er een belangrijk nieuw stereotiep aan toe,
waar je de rest die geen feeks is mee kan grijpen: vrouwen zijn masochisties. Dat betekent dat zij
lust beleven aan het lijden, zij vinden het heerlijk om onderdrukt te worden (een man kan zich
natuurlijk helemaal niet voorstellen, dat vrouwen dat allemaal verdragen, hij zou het niet nemen,
dus veronderstelt hij maar dat ze het leuk vindt). Als vrouwen kwaad worden over hun
onderdrukking kastreren zij man en kinderen. Als ze proberen hun onderdrukking te verdragen
zijn ze masochisties. In de ogen van de psychiater zitten ze dus in ieder geval fout.
Feministen hebben van deze theorieën van Freud altijd gezegd dat Freud bepaalde dingen goed
gezien maar verkeerd geïnterpreteerd heeft, waardoor verschijnselen die maatschappelijke
oorzaken hebben, en die dus veranderd kunnen en moeten worden, voorgesteld worden als
onver-mijdelijke individuele stoornissen. Natuurlijk merken meisjes dat ze minder belangrijk
worden gevonden; natuurlijk begrijpen ze dat vader de macht heeft in huis. Natuurlijk zitten ze
in een dilemma - en hoe groter de machtsverschillen in het gezin zijn, dat wil zeggen hoe groter
de maatschappelijke macht van de vader is, des te moeilijker is het om zich met sukses te
identificeren met de machteloze moeder, of zonder sukses met de machtige vader. Maar dat is
geen reden om te spreken over dé vrouw of dé man, om definities te gaan geven over wat
normale vrouwelijkheid is, als uit de situatie, hoe verwrongen en geseksualiseerd ook
beschreven, al blijkt dat zij niets te kiezen heeft. En om haar jarenlang te laten praten over haar
verkeerde instellingen, in plaats van haar te laten werken aan een betere levenssituatie voor
zichzelf en voor anderen, is op zijn minst zonde van de tijd, om maar geen ergere woorden te
gebruiken. Erger is nog dat de theorie wapens geeft tegen iedere vorm van verzet van vrouwen.
Niet alleen feministen hebben tegen Freuds theorie geprotesteerd, ook de vrouwelijke
psychiaters kwamen er snel achter dat de perspektieven voor geestelijke gezondheid en geluk die
Freud te bieden had wel erg mager waren. Daarom gingen ze de theorie een beetje veranderen.
Karen Horney zei bijvoorbeeld dat vrouwen niet jaloers zijn op de penis, maar op de
bijbehorende maatschappelijke voordelen, en dat mannen ook jaloers zijn, namelijk op het
vermogen van vrouwen om kinderen te baren. Dat vermogen is uiteindelijk de basis van de enig
 |
 |
 |
 |